مهندسی دریا

آشنایی با مهندسی دریا

هدف و ماهیت

سال ۱۸۰۷ وقتی نخستین کشتی بخار آمریکا بدون بادبان و پارو در جهت مخالف باد و جریان آب از رودخانه  هودسون  بالا رفت ، کلیه ملوانان و دریانوردان که برای تماشای این چیز عجیب به ساحل رودخانه آمده بودند دانستند که آنچه در برابر دیدگانشان در حال حرکت است بزودی جهان آنها را دگرگون خواهد کرد.آنها دانستند که دیگر ساخت و تعمیر یک کشتی یک فن نیست بلکه یک علم است و هدایت و حفظ چنین کشتی ای نیازمند اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می باشد. و اکنون که نزدیک به دو قرن از آن زمان می گذرد ما با ناوهایی روبرو هستیم که گاه نزدیک به ۳۴۰ متر طول و ۸۰ متر عرض دارند. شهرهای شناوری که بدون شک ساخت ، هدایت و مدیریت آنها دانش بسیاری می طلبد . دانشی که نمی توان به تجربه و با گذر ایام فرا گرفت. بلکه نیاز به تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی دارد. نیازی که منجر به تولد رشته مهندسی دریا شده است.

رشته مهندسی دریا در کشور ما نیز با این که نوپاست دارای اهمیتو جایگاه ویژه ای است چرا که کشور ما در حدود ۲۶۰۰ متر مرز آبی دارد که ۲۰۰۰کیلومتر آن در جنوب کشور و به آبهای آزاد دنیا متصل است . اهمیت این مرز آبی زمانیمشخص می شود که بدانیم از بین راه های حمل ونقل زمینی ، هوایی ، دریایی ، حمل ونقلدریایی مقرون به صرفه است و به همین دلیل ۹۰ درصد صادرات غیر نفتی و تقریباً تمامصادرات نفتی کشور به وسیله کشتی ها صورت می گیرد. همچنین توسعه ناوگان دریایی علاوهبر حمل و نقل کالاهای مورد نیاز کشور ، عامل حضور کشور ما در بازار حمل و نقل بینالمللی و کسب درآمدهای ارزی بیشتری می گردد. و بالاخره احیاء و توسعه صنایع دریاییمی تواند موجب رشد و بهره وری بیشتر تعدادی از صنایع کشور گردد که از آن جملهمی توان به صنایع نجاری، رنگ سازی(برای تهیه رنگ کشتی)، فولاد(برای تهیه ورقه هایفولادی کشتی و همچنین ساخت شناورها) و بالاخره انواع و اقسام الکتروپمپ ها و جرثقیل ها که در مراحل مختلف ساخت کشتی مورد استفاده قرار می گیرند، اشاره کرد.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه

دانشجویان مهندسی دریا در هرسه گرایش باید در دروس ریاضی وفیزیک قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند. چون بیشتر منابع درسی این رشته بهزبان انگلیسی است. همچنین مهندسان کشتی و دریانوردی که به سفرهای دریایی خارج ازکشور می‌روند باید به زبان بین‌المللی مسلط باشند.

دانشجویان مهندسی کشتی و دریانوردی باید از سلامت کافی برخوردارباشند و برای همین قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از آنها آزمایشات پزشکی کاملبه عمل می‌آید که در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شودچون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر کوررنگی نیز داشته باشند.

کار در دل گستره آبی دریاها و اقیانوس‌ها با همه لطف و جاذبه‌اشدارای دشواریهایی نیز هست. برای مثال یک مهندس کشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهایدریایی، گاه ماهها در کنار خانواده‌اش نیست.

همچنین یک مهندس کشتی‌سازی نیز باید شرایط خود را برای گذراندندر محیط‌های ساحلی تطبیق بدهد. چون با این که بسیاری از شرکت‌های مهندسی مشاوردریایی در زمینه طراحی کشتی، بنادر یا تجهیزات دریایی در مرکز شهرها فعالیتمی‌کنند، اما به هر حال کارخانجات کشتی‌سازی عمدتا در سواحل ساخته می‌شوند. به همیندلیل یک مهندس دریا باید علاقه‌مند به کار در محیطهای دریایی و ساحلی باشد و درواقع عشق و علاقه در این رشته حرف اول را می‌زند.

معرفی گرایش‌های مقطع کارشناسی

این رشته دارای ۳ گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی است. با ذکر این نکته که در این رشته تنها در رشته مهندسی کشتی‌سازی دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر، دانشجوی دختر پذیرفته می‌شود.

مهندسی کشتی

در این دوره علوم و فنون مربوط به اداره فنی امور کشتی‌ها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد متخصص در حد کارشناس برای امور فوق است. آموزش این دوره به صورت دروس نظری- عملی- کارآموزی بعلاوه کارورزی در روی کشتی است. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس، آمادگی و صلاحیت هدایت فنی کشتیها و اداره امور مربوط به تعمیر ، نگهداری آنها و همچنین آمادگی تقبل مسؤولیتها و مشاغل فنی مربوط به صنایع دریایی در کارخانجات کشتی‌سازی و سازمانهای وابسته را خواهند داشت. با پیشرفت صنایع دریایی کشور و اولویتی که دولت برای توسعه حمل و نقل دریایی در ایران قائل شده است و با توجه به گسترش ناوگان بازرگانی کشور و طرح ایرانی کردن پرسنل دریایی اهمیت این رشته روشن می‌شود. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی جسم برخوردار و مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند.

مهندسان کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی مسوول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آن که آموزش‌های تئوری را در مدت سه سال و نیم طی کردند، یک دوره کارآموزی ۶ ماهه را بر روی کشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از کشور در آبهای استرالیا، بنادر اروپا ، آسیای جنوب شرقی، سنگاپور، چین و کره می‌گذرانند.

کشتی‌سازی

کشور ما یکی از بزرگترین خریداران کشتی در دنیا است و ما هر سال صدها میلیون دلار کشتی می‌خریم که این کشتی‌ها شامل کشتی‌های عظیم ۵۰۰ هزار تنی که حمل و نقل نفت را انجام می‌دهند و کشتی‌های کوچکتری که کار حمل‌ و نقل کالا را به کشورهای دیگر بر عهده دارند، می‌گردد. علاوه بر خرید کشتی بحث تعمیرات کشتی نیز هست. در شرایط امروز تعدادی از کشتی‌هایی که متعلق به ناوگان جمهوری اسلامی است در کشورهای خارجی تعمیر می‌شود.

از همین‌جا می‌توان به اهمیت گرایش مهندسی کشتی‌سازی پی برد. رشته‌ای که به تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی به خصوص کارخانجات کشتی‌سازی می‌پردازد. در واقع مهندس کشتی‌ساز، کشتی می‌سازد اما دریانوردی نمی‌کند و دانشجوی این رشته پس از گذراندن آموزشهای تئوری ، کارآموزی خود را در کارخانجات کشتی‌سازی داخلی می‌گذراند.

به عبارت دیگر هدف این گرایش تامین کارشناسان و طراحان صنایع دریایی کشور و تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی و بالاخص کارخانجات کشتی‌سازی و صنایع وابسته دریایی، تعمیر کشتی و کشتیرانی‌ها است. ادامه تحصیل در این رشته در سطوح بالاتر از کارشناسی به عنوان کارشناسی ارشد سازه کشتی آرشیتکت کشتی در داخل کشور موجود است و نیاز به ایجاد مقاطع کارشناسی ارشد دیگر و دکتری در داخل کشور مورد تایید قرار گرفته است. این مجموعه می‌تواند با بکار بردن علوم مهندسی و تکنولوژی مربوط، طرح، محاسبه ، ساخت و اجراء سیستم‌هایی که اساس کار آنها سکون و حرکت در سیالات بالاخص در آب است کارآیی لازم را به دانشجویان بدهد و آنان را آماده سازد تا در صنایع وابسته به ساخت سازه‌های دریایی به طور اعم و صنایع کشتی‌سازی به طور اخص فعالیتهای مربوط به طراحی و محاسبه اجزاء و سیستمها و یا مسؤولیت مهندسی را عهده‌دار شوند. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در سازمانها و ارگانهای مختلف مشاغلی از قبیل مهندسی ، طراحی و تولید به منظور پیاده‌کردن و اجرای طرحهای ساختمانی شناورها و سازه‌های دریایی، مشارکت در امور تحقیقاتی در زمینه‌های فوق‌الذکر و غیره را عهده‌دار شوند. داوطلبان این دوره باید از دانش ریاضی، فیزیک،‌ مکانیک و تا حدی شیمی آلی و معدنی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است و دروس عملی و کارآموزی را نیز شامل می‌شود.

مهندسی کشتی‌سازی در واقع یکی از زیرشاخه‌های مکانیک است و شاید به همین دلیل دانشگاه صنعتی شریف این رشته را به عنوان مهندسی مکانیک گرایش دریا ارائه می‌دهد. البته باید توجه داشت که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر که رشته مهندسی کشتی‌سازی به عنوان یک رشته مجزا مطرح است، درسها تخصصی‌تر ارائه می‌شود. برای مثال اگر دانشجویان رشته مکانیک گرایش دریا ارتعاشات  را بطور عام در رشته مکانیک می‌خوانند، دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی ارتعاشات در کشتی را مطالعه می‌کنند.

مسؤولیت طراحی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن بر عهده مهندس کشتی‌سازی است.

دو رشته مهندسی کشتی سازی و مهندسی مکانیک گرایش دریا تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و در واقع واحدهای هر دو رشته یکی است، فقط دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی بطور تخصصی‌تر به مطالعه این رشته می‌پردازند.

دریانوردی

هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر روی کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به زبان دیگر مهندس دریانوردی مسؤولیت راه‌اندازی کشتی و هدایت آن را بر عهده دارد. به همین دلیل اساتید رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایش‌های مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسؤولیت راهبری و مدیریت کشتی را بر عهده دارد و حرفه‌اش یک کار فنی یا مهندسی نیست.

دروس دانشجویان گرایش کشتی‌سازی در سه زمینه برق، مکانیک و عمران می‌باشد. واحدهای دانشجویان مهندسی کشتی نیز شامل مکانیک و برق می‌شود چون آنها باید در مورد موتور کشتی اطلاعات دقیقی به دست بیاورند اما دانشجویان دریانوردی با این که تا حدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد.

در این دوره علوم و فنون مربوط به هدایت و اداره امور کشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد در حد کارشناسی دریانوردی است طول متوسط این دوره ۴ سال است و آموزش این دوره به صورت دروس عملی ، نظری ، کارورزی روی کشتی در دریاست که ابتدا در دانشگاه سپس روی کشتی و ترم‌ آخر مجددا در دانشکده صورت می‌گیرد. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس آمادگی و صلاحیت هدایت کشتی‌ها و اداره امور مربوط به شرکتهای کشتیرانی را دارا هستند. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی کامل برخوردار بوده و ناتوانایی‌هایی نظیر کوررنگی که مانع انجام وظیفه می‌شود، نداشته باشند و نیز مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند و این رشته بیشتر برای بورسیه‌های ارگانهای دریایی کشور مناسب است.

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر

این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در گرایشهای ? سازه‌کشتی و هیدرومکانیک کشتی  ارائه می‌گردد.

رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته

این رشته در گذشته، شاخه و گرایشی از مهندسی مکانیک بوده است. لذا بسیاری از واحدهای این رشته با مهندسی مکانیک یکسان هستند.

آینده‌شغلی و بازار کار

هر کشتی تجاری نیاز به ۵ مهندس کشتی‌ تحت عنوان مهندس ۱ ، مهندس ۲ الی مهندس ۵ دارد. حال اگر تعداد کشتی‌های تجاری موجود در کشور را حدود ۱۰۰ کشتی تخمین بزنیم، می‌بینیم که حداقل به ۵۰۰ فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی نیازمندیم. که این افراد در بدو استخدام از مهندسی ۵ شروع کرده و به مرور به مهندسی ۱ می‌رسند. از همین‌جا روشن می‌شود که کشور ما نیاز بسیاری به فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. از نظر وضعیت درآمد نیز چون مهندسان کشتی مقداری از حقوق خود را به ارز دریافت می‌کنند، نسبت به مهندسان دیگر درآمد بهتری دارند.

فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشتی‌سازی می‌توانند در ارگانهایی که به ساخت سکوها و یا اسکله‌ها می‌پردازند، مشغول به کار شوند . همچنین فارغ‌التحصیلان می‌توانند در کارخانه‌های خصوصی و یا دولتی که کشتی‌های کوچک و قایق‌های موتوری را می‌سازند و بخصوص در زمینه تعمیر کشتی فعال هستند، مشغول به کار گردند و البته اگر دانشجویان در دوره فوق‌لیسانس این رشته که در دو گرایش  سازه کشتی  و  معماری کشتی  ارائه می‌گردد، پذیرفته شده و ادامه تحصیل دهند، فرصت‌های شغلی بیشتر و بهتری خواهند داشت.

هدف از گرایش مهندسی دریانوردی نیز همچون گرایش مهندسی کشتی‌، گسترش ناوگان بازرگانی کشور و ایرانی کردن پرسنل دریایی می‌باشد و به همین دلیل تعدادی از دانشجویان این گرایش بورسیه ارگانهای دریایی کشور هستند و پس از آنکه ۱۸ ماه بر روی آبهای خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس دهنده مثل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفت‌کش مشغول به کار می‌شوند.

وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر

در حال حاضر یکی از کارخانه های فعال در عرصه کشتی‌سازی کارخانه ?صدرا? در بوشهر می باشد که می تواند محلی برای جذب فارغ‌التحصیلان این رشته ‌باشد.

البته کارخانه کشتی‌سازی صدرا تنها کارخانه کشتی‌سازی ایران نیست. بلکه کارخانه نکا در شمال و اروندان در خلیج‌فارس نیز از دیگر کارخانه‌های مهم کشتی‌سازی ایران هستند که فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان مهندس تولید که وظیفه اجرای طرح‌های ساختمانی کشتی‌ها را بر عهده دارد، جذب این کارخانه‌ها بشوند.

مهندس کشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و کشتیرانی وظیفه ساخت سکوهای شناور را بر عهده گرفته و یا به عنوان مهندس ناظر بر حسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت بکند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. چرا که در این رشته عرصه فعالیت‌های تحقیقاتی بسیار گسترده می‌باشد.

دروس علوم پایه، اصلی، اختصاصی و انتخابی در مقطع کارشناسی مهندسی دریا