آشنایی با علوم اقتصادی
ماهیّت و تعریف
در دانشگاه اقتصاد را اینگونه تعریف میکنند: علم تخصیص منابع محدود برای نیازهای نامحدود. بطور کلی بحث در این علم بر سر آن است که نحوه تخصیص بهینه این منابع چگونه است.
در یک تعریف کلیتر اینگونه میتوانیم بگوییم که علم اقتصاد مطالعه علمی جنبههای گوناگون رفتار اقتصادی انسان است. به این خاطر علم اقتصاد جزو علوم اجتماعی محسوب میشود ، درست نظیر جامعهشناسی ، علم سیاست یا روانشناسی، علم را معمولا بخش نظامیافته (روشمند) شناخت بشری میدانند اما تعریف علم بسی فراتر از این است. در این معنا علم به دنبال به دست دادن یک تبیین معقول و منطقی از روابط و پیوندهای میان پدیدههای مشاهدهپذیر و همچنین استخراج قوانین فراشمول برای پیشبینی رویدادهایی است که تحت شرایط معین رخ میدهند. به طور خلاصه سروکار علم با تبیین، استخراج قانون فراشمول و پیشبینی رویدادها است.
علم اقتصاد از جنبههای مختلفی قابل بررسی است. آنچه باعث شده است این علم جزو علوم انسانی بیاید، سروکار داشتن با رفتار اقتصادی انسانهاست، این خود باعث پیوند اقتصاد با فلسفه میشود که جنبه نظری اقتصاد است. اما آنچه باعث پیوند این علم با ریاضی و آمار شده است، جنبه کاربردی اقتصاد است که بسیار وسیعتر از جنبه نظری آن است.
ویژگیدیگر علوم اجتماعی و به تبع آن علم اقتصاد این است که پیشبینی در این علوم با یک مشکل اساسی روبهروست: دانشمندان علوم اجتماعی و اقتصاددانها به ندرت میتوانند برای بررسی پدیدههای مشاهده پذیر از آزمایش استفاده کنند، در حالی که دانشمندان علوم تجربی با این مشکل به طور جدی روبهرو نیستند. در علوم تجربی آزمایش در آزمایشگاه انجام میشود و با تمهیداتی میتوان این محیط مصنوعی را تحت کنترل درآورد و واکنشهای یک پدیده خاص را در برابر یک متغیر مشخص بررسی کرد. اما در علوم اجتماعی و علم اقتصاد عوامل دیگری نیز وجود دارند که تقریبا خارج از کنترل است و میتوانند نتیجه بررسی را تغییر دهند.
کاستیها و محدودیتهای علوم اجتماعی و علم اقتصاد به ویژه در زمینه بهرهگیری از روش آزمایش موجب شده دانشمندان علوم اجتماعی و اقتصاددانان به استفاده از روشها و تکنیکهای آماری پیشرفته رغبت نشان دهند.
نه تنها آمار، ریاضی هم به اقتصاددانان در زمینه شناخت بهتر پدیدهها و رفتارهای فردی و اجتماعی کمک میکند. آمار رکن اساسی علوم اجتماعی ، علم اقتصاد و سیاستهای اقتصادی – اجتماعی است. با استفاده از روشها و تکنیکهای آماری پیشرفته میتوان مبنایی ریاضی و کمی برای تبیین، تشخیص و صورت بندی مسائل اقتصادی- اجتماعی فراهم آورد. همچنین آمار امکان به دست دادن تصویر کلی یک وضعیت اقتصادی – اجتماعی خاص را فراهم میکند.
علوم اجتماعی در مقایسه با علوم طبیعی ویژگیهای خاصتری دارند، چون این علوم به بررسی رفتار انسان میپردازد و این رفتارها نیز ناهمگون است. گذشته از این ، به خاطر تنوع فردیتها پیشبینی در علوم اجتماعی به غایت سختتر از پیشبینی در علوم طبیعی و تجربی است.
تواناییهای مورد نیاز و قابل توصیه
چون مباحث کتاب اقتصاد که در دبیرستان تدریس میشود، جنبه حفظی دارد، بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور میکنند که برای موفقیت در رشته اقتصاد باید حافظهای قوی داشت تا بتوان مفاهیم و نظریههای متعدد را حفظ کرد، در حالی که به گفته استادان و دانشجویان این رشته، دانشجوی اقتصاد بیش از هر چیز باید در درس ریاضی قوی باشد تا بتواند در این رشته موفق گردد.
بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری و حتی دانشجویان سال اول این رشته تصور میکنند که اقتصاد مجموعهای از محفوظات است، در حالی که این علم ارتباط نزدیکی با ریاضی دارد و دانشجو باید مباحثی مثل حد، مشتق و انتگرال را در حد یک دیپلمه ریاضی بخوبی بداند در غیر این صورت در دروس ابتدایی و اولیه این رشته مثل اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، ریاضی و آمار با مشکل روبرو میشود، مشکلی که تعداد قابل توجهی از فارغالتحصیلان علوم انسانی با آن مواجه هستند.
دانشجوی اقتصاد لازم است که به مباحث اجتماعی علاقهمند بوده و الفبای جامعهشناسی ، علوم سیاسی و روانشناسی را بداند چون اقتصاد یک حلقه از علوم اجتماعی است و زنجیره علوم اجتماعی نیز به هم مرتبط است.
دانشجوی اقتصاد بویژه دانشجوی گرایش اقتصاد نظری باید در درس ریاضی قوی باشد و حتی لازم است دارای نگاهی تحلیلگر باشد تا هم در مطالعه دروس دانشگاهی مثل اقتصادسنجی و هم در بازار کار موفق باشد.
علاقه به جامعه و فعالیتهای اجتماعی برای دانشجویان این رشته ضروری است. علم اقتصاد یکی از پایههای اصلی جامعه است و باید در ارتباط با موضوعات دیگر فرهنگی ، سیاسی واجتماعی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. چرا که هر جامعهای ویژگیهای خاص خود را دارد و یک کارشناس اقتصاد باید بتواند اطلاعات علمی خود را با جامعه مورد نظر تطبیق دهد.
شرط اول علاقمندی به مباحث اقتصادی است ، چه در سطح کلان ، مانند مسائل اقتصادی دولت و جامعه و چه در سطح فرد ، مانند مسائل اقتصادی در کارخانجات و شرکتهای تولیدی.
از آنجا که جنبه کلان در رشته اقتصاد بیشتر مطرح است، دانشجو میبایست از دید وسیعی نسبت به مسائل برخوردار باشد و این خود علاقهای مضاعف به پیگیری علوم جامعهشناسی و سیاسی و غیره میطلبد.
نکات تکمیلی
فرد علاقمند به مباحث تحلیلی و اقتصادی هیچگاه از انتخاب رشته اقتصاد پشیمان نمیشود. مباحثی که در این رشته مطرح میشود حتی کسی را که با علاقه این رشته را انتخاب نکرده است، علاقمند میکند تا این رشته را در سطوح بالاتر فرا گیرد. اصلا مقطع کارشناسی برای آشنایی دانشجویان به این رشته است و در پایان چهارسال با مفاهیم بسیار متنوعی آشنا شدهاند و برای فراگیری تخصصیتر آنها میبایست ادامه تحصیل را در پیش گیرند. در ضمن بسیاری از دانشآموزان ریاضی دبیرستان بر این باورند که اقتصاد از مباحث ریاضی و آمار تهی است و بیشتر به مباحث نظری میپردازد. باید به این دانشآموزان گفت که امروزه تمام مفاهیم اقتصادی در قالب آمار و ریاضی مطرح میشود که عدم آشنایی و تبحر دانشجو از بیان ریاضی به طور جدی او را با مشکل مواجه میسازد.
این نکته نیز باید گفته شود که شباهت این رشته با رشتههایی نظیر مدیریت و حسابداری باعث شده است که دانشجویانی که به این رشتهها بیشتر علاقمندند بتوانند به راحتی در کنکور کارشناسی ارشد شرکت کرده و به مطالعه این رشتهها بپردازند. چرا که حتی در کنکور کارشناسی ارشد مدیریت و حسابداری از درسهای پایه اقتصاد نیز سوال میشود و درسهایی نظیر آمار و ریاضی هم با رشته اقتصاد مشترک است، لذا دانشجوی اقتصاد میبایست تنها تعدادی از درسهای مدیریت را بصورت دقیقتر بخواند که تازه با مفاهیم ابتدایی آن درسها در واحدهایی نظیر اصول سازمان و مدیریت که جزو واحدهای اصلی رشته اقتصاد است آشنا شده و از این لحاظ هم با مشکل جدی روبرو نیست.
معرفی اجمالی گرایشهای مقطع کارشناسی
رشته اقتصاد در مقطع کارشناسی دارای پنج شاخه اقتصاد نظری، بازرگانی، کشاورزی، پول و بانکداری و صنعتی است و داوطلبان هر سه گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی میتوانند این رشته را انتخاب کنند. به گفته استادان این رشته تفاوت شاخههای مختلف اقتصاد در مقطع کارشناسی کمتر از ۳۰ واحد درسی است و چون دانشجویان میتوانند ۹ واحد اختیاری خود را از شاخه دیگر انتخاب کنند، تفاوت قابل توجهی بین شاخههای مختلف این رشته وجود ندارد. بویژه این که بین دروس تخصصی هر شاخه نیز شباهت های بسیاری وجود دارد برای مثال از یازده درس اختصاصی شاخه اقتصاد پول و بانکداری، چهار درس آن با شاخه اقتصاد بازرگانی مشترک است. با این همه ما برای آشنایی شما با شاخههای رشته اقتصاد، به معرفی اجمالی آن میپردازیم:
اقتصاد نظری : به مدلهای ریاضی اقتصاد میپردازد یعنی تاکید این بخش از اقتصاد بیشتر بر تئوریهای ریاضی است.
تقسیمبندی رشته اقتصاد به شاخههای متفاوت کار اشتباهی است؛ چون بین شاخههای این رشته ، مرزبندی دقیق و تعیین شدهای وجود ندارد. برای مثال ما در مقابل اقتصاد نظری، شاخهای به نام اقتصاد کاربردی نداریم، اما در کل به نظر میرسد که هسته اصلی تئوریهای اقتصادی مثل اقتصاد ریاضی و اقتصادسنجی بیشتر در شاخه اقتصاد نظری مطالعه میشود. یعنی این شاخه بیشتر جنبه انتزاعی و تئوری دارد و تاکید آن بر روی تئوریهای ریاضی است و دانشجوی اقتصاد نظری کمتر پدیدههایی از قبیل تجارت را مطالعه میکند.
اقتصاد بازرگانی : یکی از شاخههای کاربردی اقتصاد است که در آن دانشجو با جنبههای توصیفی و تحلیلی مدیریت تولید، مدیریت بازاریابی و کاربردهای آن، قوانین و مقررات مالیات در ایران، انواع حسابرسی و اصول حسابداری آشنا میشود، همچنین با استفاده از یک سری مدلهای تصمیمگیری و متدهای کمی، تعیین خط مشی مطلوب را در مسائلی که یک مدیر با آن مواجه میشود فرا میگیرد.
اقتصاد صنعتی : در شاخه اقتصاد صنعتی دانشجویان با طی دوره با ساختار بازار صنعت، بازرگانی بینالمللی، منافع و مضرات انحصار، سیاست رقابت ، منافع مصرف کننده، هزینهها و همچنین حقوق و مقررات کاری که تنظیم کننده روابط بین کارگران و کارفرمایان است، آشنا میشوند
اقتصاد پولی و بانکداری : دانشجویان این شاخه با نحوه عملکرد بانکهای داخلی و خارجی، اسناد و اعتبار ارزی، سیاستهای پولی و مالی به عنوان مهمترین سیاستهای تثبیت اقتصادی و چگونگی تجزیه و تحلیل صورت حسابهای مالی آشنا میشوند.
اقتصاد کشاورزی : دانشجویان این شاخه ، اقتصادی را که به محصولات کشاورزی و زمین و زراعت باز میگردد، مطالعه میکنند.
بازار محصولات کشاورزی به دلیل اینکه در بسیاری از موارد پیوستگی تولید را ندارد، همچنین متغیرهایی مثل آب و هوا و خاک در آن اثر عمدهای دارد، به مطالعه تخصصی و ویژهای نیازمند است؛ یعنی کارشناس اقتصادی این بخش باید علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی علم اقتصاد، با مسائل کشاورزی از قبیل تولید کشاورزی و بازارهای محصولات کشاورزی آشنایی داشته باشد.
اقتصاد کشاورزی حدفاصل رشتههای مهندسی کشاورزی و اقتصاد است. یعنی دانشجویان هم اصول زراعت و دامپروری را مطالعه میکنند و هم با دروس اصلی اقتصاد مثل اقتصاد خرد و اقتصاد کلان آشنا میشوند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
در این رشته تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل وجود دارد.
گرایشهای مقطع کارشناسی ارشد علوم اقتصادی عبارتند از :
۱-برنامهریزی سیستمهای اقتصادی
۲-توسعه اقتصادی و برنامهریزی
۳-علوم اقتصادی
۴-اقتصاد انرژی
رشتههای مشابه و نزدیک به این رشته
گرایشهای مختلف مدیریت ، همچنین تعدادی از واحدهای رشته مهندسی صنایع با این رشته مشترک است و یا تشابه دارد.
آیا خیابانی را میشناسید که در آن نانوایی, خواروبار فروشی, میوهفروشی یا آرایشگاه نباشد؟ بیشک در هر خیابانی مراکز خدماتی یاد شده و دهها واحد خدماتی دیگر به چشم میخورد. اما چرا در حالی که هیچ سازمان یا نهادی مسؤول ایجاد این مراکز در خیابانهای مختلف نیست ما در هر خیابانی به واحدهای فوق دسترسی داریم؟راستی چرا بسیاری از واحدهای خدماتی ۵۰ سال پیش مثل لحاف دوزی, چینی بندزنی و حلبیسازی از بین رفتهاند و در مقابل مغازههای تزئینات ساختمانی و فروشگاههای لوازم صوتی و تصویری ایجاد شده است؟ علم اقتصاد به سؤالهای فوق پاسخ میدهدو این که در یک جامعه چه عواملی باعث تخصیص منابع میشود. به عبارت دیگر علم اقتصاد، علم تخصیص بهینه منابع است. منابعی که کم یا محدود هستند. این علم در مراکز آموزش عالی تحت عنوان رشته علوم اقتصادی ارائه میشود. رشته اقتصاد در مقطع کارشناسی دارای شش شاخه اقتصاد نظری, بازرگانی, کشاورزی, پول و بانکداری, صنعتی و حمل و نقل است و داوطلبان هر سه گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی, علوم تجربی و علوم انسانی میتوانند این رشته را انتخاب کنند. البته برای داوطلبان علوم انسانی شاخه اقتصاد نظری ارائه نشده است. اما به گفته استادان این رشته تفاوت شاخههای مختلف اقتصاد در مقطع کارشناسی کمتر از ۳۰ واحد درسی است و چون دانشجویان میتوانند ۹ واحد اختیاری خود را از شاخه دیگر انتخاب کنند، تفاوت قابل توجهی بین شاخههای مختلف این رشته وجود ندارد. بویژه این که بین دروس تخصصی هر شاخه نیز تشابههای بسیاری وجود دارد برای مثال از یازده درس اختصاصی شاخه اقتصاد پول و بانکداری , چهار درس آن با شاخه اقتصاد بازرگانی مشترک است. با این همه ما برای آشنایی شما با شاخههای رشته اقتصاد, به معرفی اجمالی آنها میپردازیم.
اقتصاد نظری:
هسته اصلی تئوریهای اقتصادی مثل اقتصاد ریاضی و اقتصاد سنجی در شاخه اقتصاد نظری مطالعه میشود؛ یعنی این شاخه بیشتر جنبه انتزاعی و تئوری دارد و تأکید آن بر روی تئوریهای ریاضی است و دانشجوی اقتصاد نظری کمتر پدیدههایی از قبیل تجارت را مطالعه میکند.
دروس تخصصی اقتصاد نظری :
اقتصاد کشاورزی, اقتصاد مدیریت, اقتصاد ریاضی, اقتصاد سنجی, تاریخ عقاید اقتصادی, برنامهریزی اقتصادی, اقتصاد منابع .
اقتصاد بازرگانی:
اقتصاد بازرگانی یکی از شاخههای کاربردی اقتصاد است که در آن دانشجو با جنبههای توصیفی و تحلیلی مدیریت تولید, مدیریت بازاریابی و کاربردهای آن، قوانین و مقررات مالیات در ایران, انواع حسابرسی و اصول حسابداری آشنا میشود. همچنین با استفاده از یک سری مدلهای تصمیمگیری و متدهای کمی, تعیین خط مشی مطلوب را در مسائلی که یک مدیر با آن مواجه میشود، فرا میگیرد.
دروس تخصصی اقتصاد بازرگانی :
اقتصاد مدیریت, روشهای مقداری در بازرگانی, مدیریت تولید, ارزیابی طرحهای اقتصادی, حسابداری شرکتها, حسابداری صنعتی, اصول بازاریابی, اصول بیمه, مدیریت مالی.
اقتصاد صنعتی :
در شاخه اقتصاد صنعتی دانشجویان طی چند واحد با ساختار بازار صنعت, بازرگانی بینالمللی, منافع و مضرات انحصار, سیاست رقابت, منافع مصرفکننده, هزینهها و حقوق و مقررات کاری که تنظیمکننده روابط بین کارگران و کارفرمایان است, آشنا میشوند.
دروس مشترک در همه شاخههای علوماقتصادی :
زبان خارجه تخصصی, اصول سازمانی و مدیریت, حقوق تجارت, مبانی جامعهشناسی, ریاضیات, آمار, روش تحقیق, اصول حسابداری, جغرافیای اقتصادی ایران, اقتصاد خرد, اقتصاد کلان, پول و بانکداری, مبانی فقهی اقتصاد صدر اسلام, نظامهای اقتصادی, تجارت بینالملل, اقتصاد توسعه, اقتصاد ایران.
دروس تخصصی اقتصاد نظری :
اقتصاد صنعتی, حسابداری شرکتها, حسابداری صنعتی, اقتصاد منابع, مدیریت تولید, ارزیابی طرحهای اقتصادی, اقتصاد سنجی, حقوق کار و روابط صنعتی, پژوهش عملیاتی.شاخه اقتصاد پول و بانکداریدانشجویان این شاخه با نحوه عملکرد بانکهای داخلی و خارجی, اسناد اعتباری ارزی, سیاستهای پولی و مالی به عنوان مهمترین سیاستهای تثبیت اقتصادی و چگونگی تجزیه و تحلیل صورت حسابهای مالی آشنا میشوند.
دروس تخصصی اقتصاد پول و بانکداری :
عملیات بانکی داخلی, عملیات بانکی خارجی, سیاستهای پولی و مالی, بانکداری اسلامی, روشهای مقداری در بازرگانی, سازمانهای پولی و مالی بینالمللی, حسابداری شرکتها, تجزیه و تحلیل صورتهای مالی, ارزیابی طرحهای اقتصادی, تأمین منابع مالی و بورس اوراق بهادار, مدیریت مالی.
شاخه اقتصاد کشاورزی
دانشجویان این شاخه, اقتصادی را که به محصولات کشاورزی و زمین و زراعت باز میگردد, مطالعه میکنند. زیرا بازار محصولات کشاورزی به دلیل اینکه در بسیاری از موارد، پیوستگی تولید را ندارد همچنین متغیرهایی مثل آب و هوا و خاک در آن اثر عمدهای میگذارد, به مطالعه تخصصی و ویژهای نیازمند است؛ یعنی کارشناس اقتصادی این بخش باید علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی علم اقتصاد, با مسائل کشاورزی از قبیل تولید کشاورزی و بازارهای محصولات کشاورزی آشنایی داشته باشد.
دروس تخصصی اقتصاد کشاورزی :
اقتصاد کشاورزی, توسعه و سیاست کشاورزی, اقتصاد منابع, اقتصاد سنجی, ارزیابی طرحهای اقتصادی, بازاریابی محصولات کشاورزی, مدیریت مزرعه, جامعهشناسی روستایی, پژوهش عملیاتی.
تواناییهای لازم :
در مقطع متوسطه, کتاب اقتصاد تنها برای دانشآموزان رشته علومانسانی ارائه شده است و چون مباحث این کتاب جنبه حفظی دارد, بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور میکنند که برای موفقیت در رشته اقتصاد باید حافظه قوی داشت تا بتوان مفاهیم و نظریههای متعدد را حفظ کرد. در حالی که به گفته استادان و دانشجویان این رشته, دانشجوی اقتصاد بیش از هر چیز باید در درس ریاضی قوی باشد تا بتواند در این رشته موفق گردد.همچنین دانشجوی اقتصاد لازم است که به مباحث اجتماعی علاقهمند بوده و الفبای جامعهشناسی, علوم سیاسی و روانشناسی را بداند چون اقتصاد یک حلقه از علوم اجتماعی است و زنجیره علوم اجتماعی نیز به هم مرتبط است.
موقعیت شغلی در ایران :
دانشجویان دوره کارشناسی اقتصاد بیشتر اطلاعات اولیه و پایه را مطالعه میکنند در نتیجه نباید انتظار داشته باشند که پس از فارغالتحصیلی به طور تخصصی و کاربردی فعالیت نمایند مگر دانشجویانی که خودشان مطالعه و فعالیت بیشتری داشته و تئوریهایی را که مطالعه میکنند, به کار نیز میگیرند. یعنی میتوانند مدلهای اقتصادی نوشته, تجزیه و تحلیل کرده و پیشنهادهای تازهای برای رفع مشکلات اقتصادی مؤسسه و سازمانهای مختلف ارائه دهند.البته این به آن معنا نیست که در حال حاضر فارغالتحصیلان این رشته بازار کار ندارند بلکه میتوانند در بخشهای مختلف وزارت اقتصاد مثل بخش مالیات, وزارت صنایع, سازمان برنامه و بودجه, بانک مرکزی و مرکز آمار فعالیت کنند و مهمتر از همه اینکه حتی اگر فارغالتحصیلان اقتصاد در رشته تخصصی خود فعالیت نکنند, به دلیل داشتن ذهنی باز و تحلیلگر و آشنایی صحیح با مسائل و مباحث اقتصادی, نگاه کارشناسانهای نسبت به جامعه و پیرامون خود دارند و میتوانند در هر شغلی موفق و کارآمد باشند.
رشته علوم اقتصادی مجموعه دانشهای مربوط به اقتصاد را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. این مجموعه که حاصل سلسله ای از اندیشه ها و تفکرات است با محور قرار دادن بررسی منابع کمیاب و تلاش برای استفاده بهینه از منابع محدود طبیعی و همچنین نیروی کار انسانی در پی آن است تا با چیدن دقیق اجزا و عناصر گوناگون اقتصادی در کنار یکدیگر از منابع کمیاب یاد شده به گونه ای استفاده نماید که بیشترین میزان ممکن از خواسته های انسانی، تأمین گردد.
بدین ترتیب گرایشهای مختلفی در رشته علوم اقتصادی به وجود آمده است که یکی از آنها گرایش اقتصاد حمل و نقل می باشد. هدف از تأسیس چنین گرایشی آشنا نمودن دانشجویان با مفاهیم و ویژگیهای اقتصادی حمل و نقل، روشهای حمل و نقل سنتی و مدرن، انتخاب وسیله، ارزیابی خدمات حمل و نقل، ارزشیابی طرحها و پروژه های حمل و نقل و مواردی دیگر از این نوع و بررسی نظریه های گوناگون ارائه شده در زمینه ارتباطی حمل و نقل و توسعه اقتصادی است.
در این گرایش همچنین نکات ویژه ای در خصوص حمل و نقل زمینی، دریایی، هوایی، خطوط و لوله های نفتی مورد بررسی قرار می گیرد.
اقتصاد حمل و نقل
رشته اقتصاد حمل و نقل با اهمیت حمل و نقل در ارتباط است. همانطور که می دانید حمل و نقل از دو بخش عمده تشکیل شده، یکی زیر ساختهای حمل و نقل و دیگری وسایل حمل و نقل.
برای استفاده بهینه از سیستم حمل و نقل، این رشته در دانشگاه آزاد برگزار می گردد تا امکان تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص مورد نیاز کشور در حد کارشناسی را فراهم کند.
توسعه حمل و نقل، همانطور که همگان اطلاع دارند به طور روزافزون از دانش و تکنولوژی بالایی برخوردار است، بنابراین در ایران هم، با این افزایش دانش و تکنولژی یعنی فنون جدید حمل و نقل، باید نیروهای ماهر و متخصصی تربیت کنیم تا بتوانند این سیستم حمل و نقل را به صورت بهینه چه از نظر زیرساختهای حمل و نقل، چه از نظر وسائل حمل و نقل به صورت بهینه مورد استفاده قرار دهند.
ارتباط رشته علوم اقتصادی با رشته های تحصیلی دبیرستان
در ارتباط با رشته تحصیلی اقتصاد، این نکته را باید متذکر شویم که رشته اقتصاد یکی از رشته های اصلی علوم انسانی است که در مقایسه با سایر رشته ها در گروه برندگان جایزه نوبل قرار می گیرد.
این موضوع، جایگاه این علم را در میان سایر علوم، کاملاً مشخص می کند. در هر حال یکی از کلاسیک ترین مفهوم علم اقتصاد این است که اقتصاد در حقیقت علم منابع کمیاب است یا علم منابع محدود. این علم توضیح می دهد که ما چطور می توانیم از امکانات محدودی که طبیعت در اختیار ما گذاشته برای رفع نیازهای نامحدود بشری که در زمان حال و آینده زندگی می کند استفاده کنیم . البته از آنجایی که رشد فزاینده جمعیت در حقیقت پارامتر تقاضا را در اقتصاد نشان می دهد افزایش پیدا می کند و در عین حال امکانات اقتصادی که طبیعت در اختیارمان گذاشته محدود است و جایگاه و اهمیت این علم را نشان می دهد. بر این مبنا که ما در آینده ملزم خواهیم بود که از قوانین این علم استفاده کنیم تا بشر در حقیقت مواجه با کمبود حاد و یا کمبود شدید قرار نگیرد.
مقاطع تحصیلی و دروس رشته علوم اقتصادی
دانشجویان گرایش اقتصاد حمل و نقل، با گذراندن یک دوره چهار ساله یا هشت نیم سال تحصیلی به اخذ مدرک کارشناسی در رشته علوم اقتصادی نائل می آیند. این گروه از دانشجویان در طی دوره یاد شده مجموعه ای از دروس شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی را مورد مطالعه قرار داده که برخی از بهترین دروس یاد شده شامل موارد زیر است:
۱ـ برنامه ریزی حمل و نقل با هدف آشنایی با تعاریف، تفاوتهای برنامه ریزی، تجزیه و تحلیل شبکه ها و برنامه ریزی حمل و نقل در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته با هدف ارتقای توان علمی کشورهای در حال توسعه
۲ـ – بیمه حمل و نقل با هدف آشنایی کلیات بیمه های اموال به ویژه بیمه آتش سوزی، اتومبیل.
۳- حقوق حمل و نقل با هدف آشنایی با قوانین و مقررات کلی و مرتبط با علوم و فنون حمل و نقل و تسلط بر مقررات و آیین نامه های پایه ای حمل و نقل.
دروس دیگر مانند:
۴- اقتصاد منطقه ای
۵- تحقیقات بازاریابی
۶- پژوهش عملیاتی
از جمله دروس مهم و قابل توجه در این رشته هستند.
رابطه علم اقتصاد با سایر علوم
بر اساس همین دیدگاهها، علم اقتصاد با سایر علوم و به خصوص علوم پایه هم تلفیق شدیدی پیدا کرده، یکی از بارزترین رشته هایی که اخیراً در این رشته مورد استفاده قرار می گیرد ریاضیات و آمار است و توصیه می کنیم اصلاً دانشجویان دوره دبیرستانی که دارای زمینه قوی ریاضی و آمار نیستند ادامه این رشته را در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد تقریباً باید منتفی کنند و برعکس، دانشجویانی که در دوران دبیرستان از آمار و ریاضی قویتری برخوردارند مطمئناً می توانند در دوره های بالاتری در این رشته موفق شوند. البته متأسفانه اخیراً در چارچوب آموزش و پرورش، دانش آموزانی را به سمت این رشته هدایت می کنند که از ریاضیات ضعیف تری برخوردارند و به همین دلیل دانشجویانی که در دوره دبیرستان از رشته اقتصاد فارغ التحصیل می شوند، در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد دچار مشکلات بسیار شدیدی خواهند شد. بنابراین ما توصیه می کنیم دانشحویانی که می خواهند ادامه تحصیل دهند به خصوص رشته اقتصاد باید از آمار و ریاضی نسبتاً قویتری برخوردار باشند و روی همین روال یا روی همین برداشتها در مفهوم عامیانه که می گویند اقتصاد فقط علم پول است مطمئناً علم پول نیست و ما باید امکان استفاده اطلاعات آماری را به گونه ای داشته باشیم که بتوانیم پیش بینیهایی که نسل آینده هم خواهند داشت را مورد توجه قرار دهیم.
کاریابی رشته حمل و نقل اقتصادی
دانش آموختگان دوره کارشناسی علوم اقتصادی فارغ از گرایشی که در آن به تحصیل پرداختند، از توانمندیهای لازم برای تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی در زمینه های مختلف صنعتی، کشاورزی، بازرگانی و خدمات در سطح کارشناسی بهره مند می گردند. از سوی دیگر دانش آموختگان گرایش اقتصاد حمل و نقل به دلیل بررسی مسائل ویژه حمل و نقل از جمله سرمایه گذاری در توسعه حمل و نقل، اثرات خدمات حمل و نقل در بهای تمام شده کالاها، چگونگی حمل و نقل شهری و نقش حمل و نقل در توسعه اقتصادی از تواناییهای لازم برای ارائه خدمات در این زمینه ها در دستگاههای ذیربط برخوردار هستند. وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت بازرگانی، وزارت راه و ترابری و … از جمله دستگاههایی هستند که کارشناسان علوم اقتصادی با گرایش اقتصاد حمل و نقل می توانند در آنها به انجام فعالیت و کار مشغول گردند.
اقتصاد صنعتی
روند بالای دانش اقتصاد امروزی، ساخته و پرداخته سلسله ای از اندیشه ها و تفکرات ژرف اندیشمندانی است که سالیان دراز به کوششهای فراوان در این زمینه پرداخته اند. از این رهگذر، علم اقتصاد به بررسی منابع کمیاب، به عنوان یک اصل اساسی در زندگی اقتصادی بشر توجه می نماید که این اصل، خود ناشی از محدود بودن منابع طبیعی و نیروی کار انسانی است.
به بیان دیگر، طبیعت و نیروی کار بشر، توانایی جوابگویی و ارضای نیازهای نامحدود بشر را ندارد و لذا این سؤال طرح می شود که چگونه می توان منابع کمیاب را برای ارضای خواسته های انسان که در رقابت با یکدیگر نیز هستند تخصیص داد، به گونه ای که حداکثر خواسته های یاد شده برآورده گردد؟
رشته علوم اقتصادی با در نظر گرفتن مجموعه اهداف مذکور در گرایش و شاخه های گوناگون خود تلاش می نماید تا اطلاعات و دانشهای لازم را به دانش پژوهان و دانشجویان، ارائه نماید تا از طریق تقویت چنین متخصصانی آنان را در ارائه خدمات هرچه بهتر در آینده جامعه یاری رساند. از این رهگذر، یکی از شاخه های رشته علوم اقتصادی گرایش اقتصاد صنعتی است.
اقتصاد صنعتی شاخه ای از علم اقتصاد است که موضوع آن بررسی ساختار، عملکرد و رفتار در بازار و ارتباط این عناصر با یکدیگر و نظریات صنعتی گوناگون مربوط به شرکتها و بنگاهها می باشد.
در مورد رشته اقتصاد صنعتی یا به عبارتی گرایش صنعتی در رشته اقتصاد، افرادی که می خواهند وارد این رشته شوند باید گذشته از اینکه زمینه های آگاهی در مورد اقتصاد داشته باشند علاقه و آگاهی هم در رابطه با مسائل صنعتی داشته باشند. برای اینکه در آینده قرار است که اینها بعد از فارغ التحصیل شدن در بخش صنعت و در کارخانجات، مشغول به کار شوند.
در رابطه با تواناییهای روحی، ذهنی و جسمی در این رشته محدودیت جسمی خاصی وجود ندارد یعنی برای ورود به این رشته، توانایی جسمی خاصی نیاز نیست؛ اما با توجه به اینکه مباحث ریاضی، نسبتاً در این رشته زیاد است افراد باید از نظر توانایی در مسائل ریاضی و درک مفاهیم، تواناییهای خوب و استعداد کافی داشته باشند.
اما از نظر نقش این رشته در دنیای فردا، به هر حال دنیا و ایران دارد به طرف صنعتی شدن و صنعتی شدن علمی می رود. بنابراین کارخانجات ما طبیعتاً به افرادی که هم به مسائل اقتصادی مسلط باشند و هم دیدگاه صنعتی داشته باشند نیاز بیشتری دارند و این افراد بهتر از کسانی که بدون رویه صنعتی، صرفاً رویه اقتصادی دارند، می توانند در خدمت کارخانجات باشند.
اقتصاد، علم تخصیص بهینه عوامل تولید برای به دست آوردن حداکثر تولید است، صرف نظر از اینکه اقتصاد نظری باشد یا اقتصاد بازرگانی منتهی در شاخه اقتصاد بازرگانی ما به دنبال اهداف دیگری هستیم و می خواهیم که با روشهای بازرگانی به حداکثر تولید و کارآیی برسیم.
نقش اقتصاد را نمی شود تعریف کرد. ما در همه جای دنیای پیشرفته می بینم که اقتصاد باعث پیشرفت کشورهاست؛ مثلاً ژاپن دومین قدرت اقتصادی جهان با برنامه ریزی اقتصادی توانسته به اینجا برسد. در ایران هم ما برای حل مشکلات اقتصادیمان برنامه ریزیهایی می کنیم که بیکاری را از بین ببریم، رشد اقتصادی ایجاد کنیم، کالا تولید کنیم، در واقع تمام اینها بر اساس علم اقتصاد است و در اقتصاد بازرگانی به طور اخص ما به دنبال پیدا کردن راههای هستیم که از طریق بازاریابی بین المللی بتوانیم به تولید بیشتر و درآمد ملی بیشتر دست پیدا کنیم.
بازار کار
دانش آموختگان دوره کارشناسی علوم اقتصادی، فارغ از گرایشهای تحصیلی از سطحی از مهارتها و توانمندیها برخوردارند که قادر به تصدیق مسائل اقتصادی در زمینه های صنعتی، کشاورزی، بازرگانی و خدمات در سطح کارشناسی هستند. فعالیت در زمینه ارائه خدمات برنامه ریزی، ارزیابی و مشاوره در زمینه های گوناگون اقتصادی و دارا بودن صلاحیتهای لازم برای احراز مشاغل کارشناسی در مؤسسات دولتی و غیر دولتی از جمله مشاغلی است که دانش آموختگان گرایش اقتصاد صنعتی قادر به انجام آن خواهند بود. وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت بازرگانی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی از جمله بخشها و دستگاههایی هستند که این افراد می توانند در آنها به کار مشغول شوند
پول و بانکداری
اندیشه بانکداری در جهان، از زمانی آغاز می شود که داد و ستد و مبادله کالا میان افراد انسانی شروع شد. از این رو شاید بتوان اقرار کرد که تجارت و بانکداری حتی بیش از آنکه پول به مفهوم امروزی خود مورد استفاده قرار گیرد، عملاً وجود داشته است. از سوی دیگر از زمانی که بشر به تولید کالا به منظور تجارت، مبادرت ورزید، به یک وسیله پرداخت و مقیاس ارزش، نیاز پیدا کرد و به این ترتیب پول، به تدریج اختراع گردید. بعد از آن، همگام با پیشرفت تجارت نیاز به ارائه خدمات اقتصادی مؤسسات مالی نیز خود را جلوه گر ساخت که از این رهگذر انجام وظایف و عملیاتی نظیر نگهداری و حفاظت اشیای قیمتی و مسکوکات فلزی، انتقال این اموال به وسیله اسناد، ایجاد یک مقیاس ارزش و توجه به ایجاد اعتبار و قرض دادن به وسیله سازمان ویژه با عنوان بانک اشاعه پیدا نمود.
رشته علوم اقتصادی به دلیل رابطه تنگاتنگ خود با دو پدیده پول و بانک در یکی از گرایشهای خود با همین عنوان مباحث این حوزه را مورد بررسی قرار می دهد. دانشجویان این رشته با گذراندن دوره پول و بانکداری، مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات در زمینه نظامهای مالی و بانکی در دو حوزه داخلی و خارجی را کسب می کنند و برای بر عهده گرفتن مسؤولیتهای آتی تربیت می شوند.
با توجه به حرکت شتابان تخصص و دانش بانکی به سوی آینده و اینکه ما به سرعت دانش فنی بانکی را در دنیا به صورت پیشرفت غیر قابل ملاحظه ای یا بهتر بگویم با سرعت بسیار قابل ملاحظه می بینیم، بایستی خودمان را به نیروهای کارآزموده و تخصصی از جمله مدیریت امور بانکی یا رشته های بانکداری مجهز کنیم. بدین منظور ما دانشکده امور علوم بانکی خودمان را در سیستم بانکی داریم و جای خوشبختی است که می توانیم بگوییم صد در صد دانشجویانی که در آنجا تحصیل می کنند مورد استفاده قرار می گیرند و می توانند به عنوان یک دانش خوب علمی در رشته های کارشناسی و با تجربه ای که در طول کار به دست می آورند برای بانکها بسیار مفید فایده باشند.
ما علوم بانکی را به این منظور مثبت می بینیم که در سایه دانشگاهها ممکن است ۵ درصد یا ۱۰ درصد یا بسیار تعداد کمتری از این نیروها را جذب سیستم بانکی ببینیم لذا می بینیم که درصد قابل توجهی از نیروها در رشته هایی که مرتبط با امور بانکی نیستند به صورت متفرقه وارد سیستم می شوند که اینها برای خودشان هم در طول مدت خدمتشان یک مقدار مشکلاتی ایجاد می کنند چرا که می بایستی خودشان را، با این علوم تطبیق دهند و خودشان را مطابق علم روز، بالا ببرند تا بتوانند در صحنه رقابت، حضور داشته باشند.
صحبت یکی از کارکنان بانکی در مورد این رشته و کارآیی آن
در دهه اول، علاقه مند به فعالیت در شعبه بودم که به بانک مراجعه کردم، ولی با توجه به رشته تحصیلی من در ستاد و در اداره کارگزینی بانک مستقر شدم. وظیفه یک کارشناس اداره بانک کمک به برنامه ریزی نیروی انسانی و تدوین و تجزیه و تحلیل دستورالعملهای ابلاغی که در زمینه های اداری و پرسنلی هست، می شود.
این دستورالعملها می تواند از استخدام، ترفیع، انتصاب، تشویق و تنبیه و حتی بازنشستگی یک کارمند را پوشش دهد. یک کارشناس اداری، باید در زمینه های مختلف، اطلاعات داشته باشد. این اطلاعات باید هم درون سازمانی باشد هم برون سازمانی. به این علت که کارکنان مسائل و مشکلات خاص خودشان را دارند و برای اینکه ما بتوانیم این مسائل و مشکلات را حل کنیم نیاز داریم که بدانیم سازمانهای مشابه ما و یا مراجع بالاتر چه کمکی می توانند به همکاران ما بکنند.
این شغل، مسائل و مشکلات خاص خودش را دارد و لذا ما در بعضی از کارهایی که انجام می دهیم لذت می بریم. ناراحتی ما زمانی است که با توجه به چهارچوب و مقررات اداری نمی توانیم نیازها و خواسته های همکارانمان را برآورده کنیم. مسائلی که در زمینه های پرسنلی در بانکها وجود دارد فعالیت و حجم کار و تنوع وظایف همکاران است و این باعث می شود که همکاران ما از صبح تا شب درگیر هستند و آن طور که دلشان می خواهد نتوانند به مشتریان پاسخ دهند در مقابل ما باید بتوانیم با توجه به این همه فشار و مسؤولیت و تنوع وظایفی که برای همکارانمان در واحدها وجود دارد نیازهای مالیشان را هم مرتفع کنیم.
یک کارشناس اداری باید بتواند از لحاظ حقوقی، وضعیت کارکنان شبکه بانکی با سازمانهای دیگر را مقایسه و بررسی کند و در زمانهای خاص با توجه به تورم و هزینه های جاری پیشنهادهای لازم را به مراجع تصمیم گیرنده منعکس کند.
نظام بانکی دولتی نظام پرداخت جدیدی را در حال تدوین دارد که سعی می کند یک بازنگری در مسائل استخدامی، انضباطی و مالی شبکه بانکی داشته باشد و کارشناسان تمام بانکها روی این کار می کنند و به همین دلیل یک کارشناس اداری باید ارتباط منسجمی با بانکهای مختلف داشته باشد تا بتواند این مسائل را هماهنگ انجام دهد. در برخی از بانکهای تجاری تخصصی برخی از مسائل فرق می کند ولی در زمینه پرسنلی به خصوص آیین نامه استخدامی مشترک بانکها مسائل مشترک زیادی وجود دارد.
برخی از دروس اختصاصی علوم اقتصادی گرایش پول و بانکداری
دانشجویان رشته علوم اقتصادی -گرایش پول و بانکداری- با گذراندن یک دوره چهار ساله یا هشت نیم سال تحصیلی، به اخذ مدرک کارشناسی نائل می شوند. از این رهگذر مجموعه ای واحدها در قالب دروس عمومی، پایه و تخصصی ارائه می گردد که برخی از مهمترین آنها بدین قرار است:
۱. عملیات بانکی داخلی با هدف آشنا شدن دانشجویان با نحوه عملکرد بانکها، فعالیتهای بانکی، نقش بانکها در توسعه اقتصادی، مقررات و شرایط عمومی حسابها، اعتبارات، اوراق بهادار و بورس.
۲. عملیات بانکی خارجی با هدف آشنا شدن دانشجویان با چگونگی ارتباط با بانکهای خارجی، اسناد اعتباری ارزی، خرید و فروش ارزهای غیر بازرگانی و بازرگانی.
۳. سازمانهای پولی و مالی بین المللی با هدف آشنایی با چگونگی عملکرد سازمان و مدیریت مؤسسات در ارتباط با مسائل پولی و مالی کشورها.
۴. بانکداری اسلامی و با هدف آشنایی نقش پول و مؤسسات مالی و فعالیتهای اقتصادی در صدر اسلام و بررسی عملکرد بانکداری بدون ربا و ماهیت سیاست پولی در اقتصاد اسلامی.
گزینش دانشجو
پیچیدگی علم بانکداری و پیشرفت روزافزون این علم در صحنه رقابت جهانی ایجاب می کند که دانشجویانی در این رشته پذیرفته یا گزینش شوند که حائز شرایط خاص این علم باشند و خود دانشجو باید توجه داشته باشد زمانی که این رشته را انتخاب می کند علاقه مند به این رشته باشد و علاوه بر علاقه مندی، به علوم ریاضی، آمار، زبان و این دروس نیز تسلط داشته باشد چرا که بعد از انتخاب و اشتغال به تحصیل در این رشته می تواند با دانش این رشته موفقتر باشد و ما از آنجایی که به این ترتیب و با این آگاهی وارد این سیستم شدند، توانستیم در فاصله بسیار کوتاه ظرف ۳ یا ۴ سال اینها را در امور ارزی و کارشناسی با بینشهای بسیار خوب داشته باشیم و به سرعت توانسته اند راه ترقی و پیشرفت خودشان را فراهم کنند.
فرصت شغلی
دانش آموختگان رشته علوم اقتصادی بدون توجه به گرایشی که در آن به تحصیل می پردازند از سطحی از مهارت توانمندیها برخوردارند که توان تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی در زمینه های صنعتی، بازرگانی و خدماتی را در سطح کارشناسی دارا هستند. این افراد، پس از گذراندن دوره کارشناسی یاد شده، آمادگی مشارکت و همکاری در ارائه خدمات برنامه ریزی، ارزیابی و مشاوره در زمینه های اقتصادی را به دست می آورند.
فارغ التحصیلان گرایش پول و بانکداری، به دلیل پرداختن جزئی تر به مسائل پول و بانک از امکان و فرصت شغلی بیشتری برای ارائه خدمات در سازمانها و دستگاههایی همچون وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت بازرگانی و همچنین کار در بخش بانکی کشور برخوردارند. فعالیتهای گمرکی، مالیاتی، حسابداری و برخی بخشهای برنامه و بودجه از دیگر حوزه هایی است که دانش آموختگان این گرایش می توانند به ارائه خدمات و فعالیت در آن بپردازند.
تعداد واحد دروس این رشته
دانشجویان گرایش اقتصاد صنعتی با گذراندن یک دوره چهار ساله یا هشت نیم سال تحصیلی، به دریافت مدرک کارشناسی نائل می آیند. این دروس در مجموع ۱۳۵ واحد را شامل می شود که از بیست واحد درس عمومی، ۷۸ واحد درس اصلی و تخصصی و ۲۸ واحد دروس اجباری و ۹ واحد دروس اختیاری تشکیل گردیده است. برخی از مهمترین دروس این گرایش شامل موارد زیر است:
۱. اقتصاد صنعتی با هدف آشنایی با ویژگیها و ساختار اقتصادی و بخش صنعت و ارزیابی استراتژیهای صنعتی در ایران.
۲. اقتصاد کار با هدف آشنایی با نظریه های مربوط به بازار کار و چگونگی تعیین دستمزدها و رابطه آن با سطح عمومی قیمتها، تورم، بیکاری و چگونگی افزایش کیفیت کار.
۳. حقوق کار و روابط صنعتی با هدف آشنایی با مقررات کار و اطلاع از مبانی و تفسیر این مقدمه.
۴. ساختار بازار کار و کارکرد آن با هدف آشنایی با ساختار بازار، صنعت و بازرگانی بین المللی، هزینه ها، سیاست رقابت و مراتب مصرف کننده.
اقتصاد را به طور کلی می توان این طور تعریف کرد که علم تخصیص بهینه عوامل تولید جهت ارضای خواسته های نامحدود بشر برای رسیدن به یک رفاه و آسایش نسبی است. اقتصاد به طور کلی در رابطه با سیاست گذاریها و برنامه ریزیها صحبت می کند چه در ایران چه در جهان، بیشتر به بررسی مشکلات بیکاری، کمبود اشتغال و تولید کم جامعه می پردازد، که سعی دارد این تولید را افزایش دهد و اشتغال را به سطح نامناسبی در جامعه برساند و واضح است که اگر این مشکلات حل شود، مشکلات اجتماعی هم رفع می شود. در واقع، اقتصاد روابط زیادی با علوم دیگر مثل جامعه شناسی، مردم شناسی و علوم اجتماعی دارد.
برای اینکه یک دانشجو بخواهد در این رشته وارد شود بعد از گذراندن کنکور باید در نظر بگیرد که آیا به آن رشته علاقه دارد یا خیر؟ آیا آن خلاقیت خاص را دارد یا نه؟
علم اقتصاد بعد از جنگ دوم جهانی مطرح شد. در واقع با وقوع مشکلاتی که کشورهای صنعتی درگیر آن شدند، این علم از آن زمان پایه گذاری شد. به طور کلی می توانیم بگوییم طریق علم اقتصاد، علمی است که راهکارهایی ارائه می دهد تا در جهت بهینه سازی در واقع از امکانات و منابع تولید استفاده کنیم، به گونه ای که بتوانیم حداکثر حوائج بشری را ارضا کنیم.
اقتصاد، علم تخصیص بهینه منابع کمیاب است در جهت تولید و اینکه چگونه از منابع و عوامل کمیاب استفاده کنیم که بتوانیم در جامعه تولید داشته باشیم تا جوابگوی نیازهای نامحدود بشری باشیم.