آشنایی با مهندسی صنایع
هدف و ماهیت
مهندسی صنایع رشته ای است که با طراحی، بهبود و پیاده سازی سیستم های یکپارچه از افراد، مواد، اطلاعات، تجهیزات و انرژی مرتبط است و در این راه از علوم ریاضی، طبیعی، اجتماعی و نیز قوانین و روش های تجزیه و تحلیل مهندسی و دانش تخصصی خود بهره می گیرد.
برای تاسیس یک واحد صنعتی پیشرفته و بزرگ که تولید آن از کمیت و کیفیت بالایی برخوردار باشد، چه امکاناتی مورد نیاز است؟
– مواد اولیه خوب
– نیروی کار لایق و کارآمد
رعایت موارد فوق بسیاری ضروری است اما چرا بعضی از واحدهای صنعتی با وجود رعایت موارد ذکر شده، بازدهی خوبی نداشته و یا با شکست روبرو می شوند؟
این سوال را مهندسان صنایع پاسخ می گویند. امروزه با رشد و پیشرفت سریع تکنولوژی و تبدیل سیستم های تولیدی و خدماتی کوچک و سنتی به کارخانجات و موسسات بزرگ و پیچیده دیگر نمی توان با تکیه بر مدیریت سنتی که موروثی بوده و از پدر به پسر منتقل میشود این واحدها را اداره کرد بلکه به روش های علمی و فنی جهت مدیریت و اداره این گونه واحدها نیاز می باشد.
از سوی دیگر مقیاس تولید و خدمات آنچنان گسترش یافته که رشته های مهندسی سنتی نمی توانند پاسخگوی کلیه مسایل این موسسات باشند. برای جبران چنین کمبودی در قرن حاضر، به ویژه طی چند دهه اخیر، از پیوند رشته های گوناگون، رشته جدیدی تحت عنوان مهندسی صنایع به وجود آمده است.
یکی از ویژگی های رشته مهندسی صنایع این است که نمی توان این رشته را در یک جمله خلاصه کرد و آن را مانند یک کپسول کوچک ارائه داد. این رشته تحصیلی بسیار وسیع است و از مدیریت گرفته تا زمان سنجی، از کنترل کیفیت تا تجزیه و تحلیل و طراحی، همه را شامل می شود و به همین دلیل وقتی شما می گویید “من یک مهندس صنایع هستم” مردم نمی توانند تخصص شما را در یک محدوده کوچک و تنگ محصور بکنند.
مهندسی صنایع بیشتر با مدیریت واحدهای تولیدی سروکار دارد و با یک نگرش سازمان یافته مسائل و مشکلات کارخانه را تحلیل کرده و به گونه ای عمل می کند که با حداقل ورودی مواد، حداکثر خروجی را داشته باشد. چون طراحان یک واحد صنعتی از مهندسی مکانیک گرفته تا برق و یا سایر رشته ها عموماً وقتی مشغول طراحی می شوند از مسائل اقتصادی، افزایش بهره وری و سایر مسائل غافل می مانند اما یک مهندس صنایع برای مثال هنگام برنامه ریزی برای اداره کارخانه ای که دارای کارگران زیاد و ماشین آلات بسیار است به این مساله توجه می کند که چگونه می توان بیکاری ماشین آلات را به حداقل رساند و از نیروی انسانی نیز بهترین استفاده را کرد و در ضمن محصول کارخانه فوق کمترین ضایعات را داشته و نگهداری و تعمیرات ماشین آلات نیز به بهترین نحو انجام بگیرد.
“آیا این بهترین روش است؟” این سوالی است که فکر یک مهندس صنایع را دائماً به خود مشغول می کند تا به این وسیله بهترین راه را برای تولید محصول و حل مسایل و مشکلات یک واحد صنعتی یا خدماتی پیدا کند.
البته همه مهندسان سعی می کنند که بهترین روش را برای ساختن چیزی پیدا کنند ولی مساله این جا است که آنها فقط در زمینه رشته خود دارای دانش فنی هستند ولی مهندس صنایع کسی است که برای مثال مطلبی را از مهندس شیمی می گیرد و در مورد مشکل مهندسی مکانیک از آن استفاده می کند و بهترین روش را بدست می آورد. از سوی دیگر یک مهندس صنایع می تواند شکاف عمیق مابین مدیران اجرایی و مهندسان طرح و توسعه را پرنماید. چون یک مهندس می تواند حرفهای تخصصی اش را به یک مهندس صنایع تفهیم کند، در صورتی که ممکن است نتواند به رئیس غیرمهندس خود نشان بدهد که در حال کوشش برای انجام چه کاری است.
توانایی های جسمی، علمی، روانی مورد نیاز و قابل توصیه
توانایی علمی: دانشجویان رشته مهندسی صنایع باید در دو درس ریاضی و فیزیک قوی باشند. بخصوص در درس ریاضیات جدید که آمار و احتمالات این درس تاحدی به مهندسی صنایع مربوط می شود.
همان طور که گفته شد رشته مهندسی صنایع حیطه بسیار گسترده ای دارد و به همین دلیل دانشجوی این رشته نیز باید اطلاعاتی گسترده و متنوع و همچنین ویژگی های بسیاری داشته باشد. برای مثال چون این رشته ارتباط نزدیکی با مدیریت دارد، دانشجوی آن باید توانایی های مدیریتی داشته و قدرت تحلیل و درک بالایی داشته باشد.
توانایی جسمی: قوی بودن در یک یا دو درس و به واسطه آن وارد شدن به این رشته کافی نیست بلکه فرد علاوه بر قوی بودن در دروسی مانند فیزیک، ریاضی و آمار، باید روابط عمومی فوق العاده قوی داشته باشد تا بتواند با افراد مختلف ارتباط برقرار بکند چرا که یک مهندس صنایع باید بین سایر مهندسان مشغول به کار در یک کارخانه ارتباط برقرار کند. همچنین یک دانشجوی مهندسی صنایع باید از خلاقیت و نوآوری برخوردار باشد.
علاقمندی‌ها: جذابیت این رشته در ارتباط نزدیک آن با صنعت نهفته است. بیشتر دانش آموزان دبیرستانی بخصوص دانش آموزان رشته ریاضی به ارتباط نزدیک با صنعت علاقمند هستند. آنها می خواهند بدانند که در داخل کارخانه ها چه می گذرد و منظور از خط تولید و افزایش بهره وری در کارخانه چیست؟ این رشته حس کنجکاوی چنین افرادی را ارضا می کند.
گرایش های مقطع کارشناسی
در مقطع کارشناسی چهار گرایش: تولید صنعتی، برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها، تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی وجود دارد.
البته به گفته استادان و دانشجویان این رشته، گرایش های ذکر شده در سطح کارشناسی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. چرا که دانشجویان هر یک از گرایش های فوق از میان ۱۴۲ واحدی که در دوره کارشناسی می گذرانند، تنها ۱۰ تا ۱۵ واحدشان با یکدیگر متفاوت است که دانشجویان همین واحدهای متفاوت را نیز می توانند در ۸ واحد اختیاری خویش انتخاب کرده و بگذرانند. (گرایش ایمنی با ۲۵ واحد اختصاصی متفاوت بیشترین تفاوت را با گرایش های دیگر دارد)
هدف از گرایشتولید صنعتی، تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی می باشد. گرایش تحلیل سیستم ها نیز یک مقدار جنبه نرم افزاری دارد و بیشتر به ارائه راهکاری سیستماتیک می پردازد. گرایش تکنولوژی صنعتی نیز نسبت به دو گرایش دیگر فنی تر بوده و به مهندسی مکانیک نزدیکتر می باشد و این گرایش به تربیت تکنولوژیست های کارخانه می پردازد و بالاخره گرایش ایمنی صنعتی به مسائل مشکل ساز در صنعت از لحاظ ایمنی می پردازد که برای مثال می توان به کوره‌ها و یا آلودگی هوا اشاره نمود.
گرایش تولید صنعتی فن به کارگیری مهارت های تکنیکی اقتصادی و استفاده موثر و نظام یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین آلات، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت مطلوب می باشد و فارغ التحصیلان این گرایش می توانند به تجزیه و تحلیل و حل مسائل برنامه ریزی کنترل تولید، افزایش کارایی، تولید و طرح ریزی واحدهای تولیدی بپردازند.
به زبان دیگر دانش هایی که دانشجویان این گرایش می آموزند، عبارت است از:
– انتخاب فرایند تولید و روش های مونتاژ
– انتخاب و طراحی ابزارها و تجهیزات تولیدی
– طراحی کارخانه مشتمل بر ساختمان، ماشین آلات، وسایل حمل و نقل، انبار مواد خام کالاهای ساخته شده
– بهبود ساختار محصول
– توسعه و اجرای سیستم های ارزیابی کار و زمان
– پیاده سازی نگهداری و تعمیرات جهت بالا بردن کارایی تجهیزات
– طراحی و بهبود سیستم های برنامه ریزی و کنترل تولید موجودی و کیفیت
در گرایش تحلیل سیستم ها نیز دروسی ارائه می گردند، از قبیل:
– طراحی و اجرای سیستم های مدیریت اطلاعات
– طراحی و اجرای سیستم های پردازش اطلاعات
– استفاده از تکنولوژی در سیستم های اداری
– ارزیابی قابلیت اطمینان محصولات
هدف این گرایش تربیت کارشناسانی است که بتوانند با بهره گیری از روش های جدید و سیستماتیک و مدل های ریاضی، مسائل تصمیم گیری در سطح واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه و تحلیل نموده و بیشترین رهنمودها را در استفاده از منابع موجود در عملکرد اجزاء تشکیل سیستم ارائه بدهند. البته باید گفت دروس دانشگاهی به صورتی است که یک فارغ التحصیل گرایش تولید صنعتی می تواند به جای فارغ التحصیل گرایش تحلیل سیستم ها فعالیت بکند و یا بالعکس.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
در کلیه گرایش های رشته مهندسی صنایع امکان ادامه تحصیل در سطح کارشناسی ارشد در داخل و یا سطوح بالاتر در داخل و یا خارج از کشور وجود دارد.
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته
در هر یک از رشته های مدیریت و اقتصاد دروسی هستند که با رشته مهندسی صنایع مشترک اند. به همین دلیل در مقاطع بالاتر جذب فارغ‌التّحصیلان مهندسی صنایع به شاخه‌های مختلف مدیریّت و اقتصاد بهتر صورت میگیرد.
“آیا این بهترین روش است؟” این پرسشی است که فکر یک مهندس صنایع را دائماً به خود مشغول می‌کند تا به این وسیله بهترین راه را برای تولید محصول و حل مسائل و مشکلات یک واحد صنعتی یا خدماتی پیدا کند. در واقع فارغ‌التحصیل این رشته تلاش می‌کند تا با یک نگرش سازمان یافته، مسائل و مشکلات کارخانه را تحلیل کرده و به گونه‌ای عمل کند که با حداقل ورودی مواد، حداکثر خروجی را داشته باشد. زیرا امکان دارد که طراحان یک واحد صنعتی وقتی مشغول طراحی میشوند به مسائل اقتصادی، افزایش بهرهوری و سایر مسائل توجه کافی نداشته باشند، اما یک مهندس صنایع هنگام برنامه‌ریزی برای اداره کارخانه‌ای که دارای کارگران زیاد و ماشین آلات بسیار است برای مثال به این مسأله توجه می‌کند که چگونه می‌توان بیکاری ماشین‌آلات را به حداقل رساند و از نیروی انسانی نیز بهترین استفاده را کرد و در ضمن محصول کارخانه کمترین ضایعات را داشته و نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات نیز به بهترین نحو انجام بگیرد. این رشته در دوره کارشناسی دارای چهار گرایش تولید صنعتی ، تحلیل سیستمها، تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی است.
گرایش تولید صنعتی گرایش تولید صنعتی فن به‌کارگیری مهارت‌های تکنیکی ـ اقتصادی و استفاده مؤثر و نظام‌یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین‌آلات، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت مطلوب میباشد. در واقع هدف این گرایش تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی است.
موقعیت شغلی در ایران
این رشته در چند سال اخیر جایگاه خود را یافته است و اکثر مسؤولان و متخصصان نیز به این موضوع واقف شده‌اند که جامعه نیاز بسیاری به تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. چرا که رشته مهندسی صنایع افراد را برای مدیریت پرورش میدهد و بهترین و نزدیکترین رشته به کارهای مدیریتی و برنامه‌ریزی و اداره امور است و اگر قرار باشد برای مدیریت بخش تولید یک واحد صنعتی بین مهندس مکانیک، برق و صنایع که دارای شرایط مساوی هستند، یک نفر را انتخاب کرد، مهندس صنایع اولویت اول را دارد. بنابراین این رشته از نظر بازار کار مشکلی ندارد.
زمینه فعالیتهای مهندسی صنایع
با پیشرفت و تحول سریع علوم و فنون و پیچیدگی های روز افزودن آن، بالطبع نظام های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته اند که در این میان اداره صحیح و مناسب این گونه واحدها مستلزم بکارگیری فنون علمی و پیشرفته جهت پیش بینی مدلسازی، برنامه ریزی، تأمین و تدارک، اجرا و نظارت و ارزیابی نتایج حاصله در راستای وظایف مدیریتی است. بدیهی است که فعالیت هر نظام اعم از تولیدی یا خدماتی با اتکا بر فناوری خاص آن امکان تداوم و استمرار دارد و صرف نظر از ماهیت فنی و صنعتی امر، فناوری دارای چهار جزء اصلی است که عبارتند از:
۱- تجهیزات، امکانات تولیدی و خدماتی
۲ – مدیریت و سازمان
۳ – نیروی انسانی
۴ – دانش فنی است.
از آنجا که رشته های مهندسی مرسوم نظیر مهندسی مکانیک، برق، ساختمان وغیره بیشتر به ابعاد فنی صنعت یاموارد ۱و۴شاره شده در فوق توجه دارند. در فرآیند کسب و کار رقابتی به تنهایی پاسخگوی مسائل پیچیده خدمات مهندسی و مدیریتی مدرن امروزی که بصورت نظام مندتحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و باورهای انسانی را در چرخه حیات نظام های موردتوجه خود لحاظ نمی نمایند نیستند. لذا برای رفع چنین کمبودهایی در قرن حاضر به ویژه طی چند دهه اخیر، رشته جدیدی تحت عنوان مهندسی صنایع با بهره گیری از علوم ریاضی، فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی وفنون مهندسی بوجود آمده است. با توجه به مراتب فوق شاید مناسب بود این رشته با عنوان مهندسی مدیریت معرفی می شد، چرا که کاربردهای آن محدود به صنعت نیست و هر موسسه انتفاعی و غیرانتفاعی با جنبه صنعتی یا خدماتی می تواند از فنون مهندسی صنایع بهره گیرد. مبحث صرف منابع و حصول حد اکثر نتیجه از منابع مصرفی چیزی نیست که منحصر به صنعت یا بنگاه خاصی باشد و امروزه با توجه به کمبود ارتقاع سطح بهره وری امری ضروری و حیاتی محسوب می شود که نشانگر بستر گسترده برای فعالیت های مهندسی صنایع نفتی می شود . مهندسی صنایع در حرفه ها و مشاغلی همچون، بانکداری، خدمات مشاوره ای، صنعت بیمه، شرکت های هواپیمایی، کشتیرانی، بیمارستان ها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهری، استادیوم های ورزشی و یا هر مکان دیگری که نیاز به برنامه ریزی، هدایت و مدیریت و ارتقا بهره وری می باشد کاربرد دارد. برخی از زمینه های کاری مشخص مهندسی صنایع در بازار کسب و کار عبارتند از: نظام های تولیدی،برنامه ریزی راهبردی و عملیاتی سازمان،مهندسی لجستیک،مدیریت تولید، مدیریت مهندسی،مهندسی نظام های کیفیت،مدریت پروژه، مهندسی نظام های بهره وری، طراحی فرآیندها وساختارهای سازمانی، مهندسی مالی و مهندسی ارزش.
سایر کارشناسان مهندسی با گستردگی و تنوع کاری بیشتری با مسایل میدان اجرا همراهی می کند. از یکسو تمرکز تخصصی بر مبانی مهندسی و فنآوری داشته، و از سویی بر روش های علمی افزایش بهره وری وکارآیی و تغییر درفنآوری نظام های خدماتی و تولیدی با استفاده از ابزارهای مدل سازی، بهینه سازی و شبیه سازی تسلط دارد. ویژگی بین رشته ای وتنوع توانایی های این رشته مهندسی که بطور روزافزونی مطلوبیت تخصصی می یابد سبب شده، ظرف سال های اخیر این رشته جایگاه اجتماعی خویش را از منظر علاقمندان ورود به دانشگاه های ایران ، از رتبه نهم، به اول و دوم بدل نماید. این حسن استقبال سبب ورود علایق، ظرایف وتوانایی هایی به این رشته شده که، به شدت باعث توسعه و تحول در آن شده است. در دنیا در حال حاضر فرآیند مشابهی در مورد این رشته در حال رخ دادن است ، به نوعی که می توان سه نوع برخورد اجتماعی متفاوت نسبت به این رشته را مشاهده نمود:
۱.کاملا سنتی وصرفا در حوزه کارسنجی وبهینه سازی تلاش ها،
۲.متکی به حوزه های ایجاد بهبود با زدودن نارسایی ها، واستفاده هوشمندانه از امکانات،
۳.درراستای استفاده از ابزارهای تحلیلی برای دست یابی به قابلیت اطمینان بالاتر.
تحصیل کرده ایرانی این رشته همچون دیگر نقاط دنیا که از توانمندی صنعتی بالاتری برخوردار هستند، به توانایی هایی چون طرح وبرنامه ریزی سخت افزاری ونرم افزاری خرد وکلان امکانات و تجهیزات، ایجاد و هدایت سیستم های کنترل و تضمین، کنترل پروژه، موجودی و مسایل مالی ، مکانیزم های سنجش کار و زمان، پژوهش های مختلف عملیاتی مجهز است.
از مسایل جزء دنیای اجراء نظیر تخصیص و تقسیم کار روزانه افراد، ماشین آلات و تجهیزات و بهبود روش گرفته، تا بازسازی نظام های موجود، ایجاد نظام های اطلاعاتی برای تصمیم گیری های مدیریت، ابعاد اقتصادی و استفاده از ابزارهای ریاضی برای تسهیل در تصمیم گیری ها در حوزه تلاش های این کارشناس قرار می گیرند. او علاوه براینکه در بخش های صنعتی در حرفه خویش فعال است، بسته به طبیعت حرفه ای در اکثر رشته های اجرایی غیرصنعتی نقش های محوله را به نحو موثری ایفا می کند.
چه کسانی جذب این رشته می شوند:
• آنانی که از دبیرستان با گرایش ریاضی فیزیک به دانشگاه آمده ویا در دیسیپلین های مختلف دانشگاهی خاصه مهندسی درحال تحصیل بوده، و تمایل دارند از ارجهیت های مهندسی صنایع استفاده کنند و تغییر گرایش تحصیلی می دهند.
• کسانی که، تمایل دارند با توانایی های ریاضی گونه خویش، ارتباط بهینه ای بین اجزاء نهادها، نظام ها و امکانات پدید آورند.
• آنان که به برنامه ریزی و هدایت موثر امکانات اندیشیده و نظام مند هستند.
• آنها که تمایل دارند با ایجاد فضایی بشاش و دلنشین از وقت و انرژی انسان ها با روحیه ای بسیار مطلوب و ثمر بخش بهره گرفته شود.
• آنانی که ذوق هنری داشته و نیز تمایلات فنی در طراحی و ساخت و ساز امکانات، تجهیزات و نظام ها را دارند.
• کسانی که علایقفی در خلق و بروز ابتکار در حوزه های کاربردی دارند.
• آنها که به ایجاد امنیت می اندیشند و راهکار برای مقابله با ریسک های گوناگون را دوست دارند.
• آنها که ریاضی را دوست دارند، با فن و حرفه عجین اند، کامپیوتر را بخشی از زندگی روزمره خود می دانند، با انسانها رابطه ای دوستانه می توانند برقرار کنند، ابعاد مدیریتی را دوست دارند، اهل نوآوری و ارایه اندیشه های جدید هستند.
ابعاد محوری مورد انتظار از متخصص مهندس صنایع:
۱.مهارت ها و فنون مهندسی صنایع نقش حیاتی در هر فرآیند بازسازی اقتصادی و اجتماعی دارد را به خدمت گیرد.
۲.طیف قابل ملاحظه ای از بهبود در بهره گیری از منابع مالی ، انسانی، زمانی، و معنوی در دسترس با استفاده از ابزارهای علمی مدل سازی و شبیه سازی را تحقق دهد.
۳.توانایی تدارک سطح هرچه بالاتری از رضایت از خدمات برای مشتریان در حرفه های گوناگون ایجاد کند.
۴.تغییر در میزان راندمان فعالیت های در حال انجام در سطح کارگاه های اجرایی گوناگون پدید آورد،
۵. بهبود در شرایط عرضه خدمات و ایجاد رفاه بیشتر با ایجاد ارزش افزوده در فعالیت ها و رفع تنگناها و نارسایی ها ایجاد کند.
۶. بهره گیری از فنون بسیار مقدماتی اندازه گیری کار و زمان و روش سنجی تا گونه های بسیار پیشرفته و مدرن مدیریتی توسط کارکنان مدیریت در سطوح مختلف را در دستور کار خود داشته باشد.
۷. ایجاد راهکار در مقابل فشارهای تحمیلی از سوی بازار برای افزایش دادن توانایی های بازار کار در مقابل رقابت های گوناگون روی در روی، شناسایی تقاضاهای جدید و فزاینده مشتری در دستور کار او باشد.
۸. اخذ تدابیر متنوع برای ایجاد رضایت، خشنودی و وفاداری در مشتریان گوناگون در حوزه های مختلف ارایه تولید و خدمات در حیطه تلاش های او باشد.
۹. فنون کاهش دادن قیمت ها ضمن حفظ کیفیت و نیز ترجمه کیفیت های جدید مورد انتظار ولی پنهان از سوی مشتریان را به خدمت گیرد.
۱۰. زمان های کوتاه تر تحویل کالا و خدمات را به اشکال مختلف محقق سازد،
۱۱. توانایی به خدمت گیری فناوری های جدید روباتیک، طراحی و تولید توسط کامپیوتر، شناسایی خودکار، انبارداری و هدایت خودکار امکانات و تجهیزات در خدمت او باشد.
اصول فکری مهندسی صنایع:
اساس مهندسی در هر گرایشی با طراحی مبتنی بر اندازه‌گیری ، محاسبه و تحلیل با استفاده از علوم ریاضی و تجربی شکل میگیرد . بدین‌سبب حرفه مهندسی دیدی کاملا فنی و ماشینی دارد که موجب محدودیت دیدگاه در ابعاد خاص شده و برخی موضوعات مانند یافتن بهترین روشهای مدیریتی و ارتباطات انسانی در دیدگاه محض مهندسی نادیده گرفته میشوند . گفته‌ایم که مهندسی صنایع با در برداشتن نگرش سیستماتیک و فراگیر ارتباط تخصصهای مختلف و نهاد مدیریت سازمان را ایجاد نموده و امور برنامه‌ریزی ، سازماندهی ، هدایت و نظارت بر امور اجرایی با هماهنگی بیشتری دنبال میگردد . این نگرش استمرار همان سیر تفکر تیلور و هم‌عصران وی میباشد که با تلاش تک‌تک آنان مجموعه اصول و نگرشهای مدیریت علمی موجودیت یافت . مدیریت علمی همان نگرش سنتی مهندسی صنایع است . با پیشرفت مدیریت علمی ، مهندسی صنایع با تفکری بر مبنای علوم ریاضی ، فیزیکی ، اجتماعی و اقتصادی در عرصه صنعت و خدمات ظهور کرد که به معنی ایجاد یک تفکر فراگیر و سیستماتیک بود . نگاه مهندسی صنایع به مسائل از زوایا و دیدگاههای مختلف همانند توجه به خروجی و محصول سیستم ، توجه به مشتری و یا نگرش به بهرهوری سازمان قابل طرح و پیگیری میباشد که بر مبنای اصول فکری تقریبا یکسانی دنبال میگردد . حال می‌خواهیم ببینیم اصول فکری مهندسی صنایع بر چه عواملی استوار است :
۱ – خلاقیت
فعالیت اصلی هر مهندس صنایع ارائه طرح برای بهبود سیستمهای جاری و یا طرحی جدید میباشد که این نیازمند خلاقیت و نوع‌آوری جهت حصول به طرحهای نو و بدیع میباشد . برخورداری از خلاقیت و ابتکار این امکان را به مهندسین صنایع میدهد که به تعمیق دانش خود پرداخته و فرصتی فراهم میشود تا ایده‌های جدید و خلاق مطرح گردند.
۲ – تفکر فراگیر
نگرش سیستماتیک و فراگیر برجسته‌ترین خصوصیت مهندسی صنایع است و اطلاق مهندسی صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این نگرش نیست . نگرش فراگیر موجب میشود مسائل از کل به جز و تعامل اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شکل طرح و بررسی گردد.
۳ – رهبری گروه
هر سیستم طرح‌ریزی شده اگر بدرستی اجرا نشود منتج به نتیجه نخواهد گردید و بنابراین حسن اجرای سیستم طراحی شده یک ضرورت مهم تلقی میشود . آشنایی با کلیت سیستم مورد نظر و نقش اجزا در کارکرد صحیح آن این امکان را فراهم می‌آورد تا هدایت و رهبری گروه کاری مجری سیستم با انگیزه بیشتری دنبال گردد ؛ در واقع علاوه بر طراحی سیستم ، مهندسی صنایع سیستمهای پیاده‌سازی و اجرا را نیز پی‌ریزی نموده و نقش رهبری گروههای کاری را موثرتر دنبال می‌نماید .
۴ – مدیریت زمان
انجام کار بدون توجه به ظرف زمانی و تحویل به موقع خروجی مورد نظر سیستم ، ارزش زیادی نمیتواند داشته باشد . امروزه اهمیت زمان و فرصتهای آن با توجه به عرصه تنگاتنگ رقابت اقتصادی برای همگان مبرهن و بدیهیست . در این خصوص مهندسی صنایع با درک موضوع ، تکنیکهایی را بکار میگیرد که عامل زمان اجرای اجزای کاری را در تمامی فرایندها مورد توجه قرار میدهد .
۵ – ارتقا بهرهوری و بهبود مستمر
اعتقاد به ارتقا بهرهوری و بهبود مستمر یک اصل با ارزش در مهندسی صنایع به‌شمار می‌آید . اکتفا به وضعیت فعلی جز در جا زدن نتیجه دیگری نخواهد داشت ؛ لذا مهندسی صنایع با پذیرش این مطلب که سطح دانش و مهارتها یک مقوله نسبی است ، سعی در افزایش بهرهوری و بهبود وضعیت کاری نموده و تلاش می‌نماید امور کاری مداوما اثربخشتر و کاراتر گردند . نگرش بهبود مستمر این امکان را میدهد که هر روز به فکر ارتقایی هر چند جزئی باشیم .
۶ – یادگیری
یادگیری فرایندیست که نمی‌توان بر آن حد و مرزی تعیین نمود . مهندسی صنایع به منظور مطالعه و پیگیری مسائل همواره بر این نکته توجه دارد که هر مورد را ، منحصر به فرد بررسی نماید و جهت شناخت آن فرض بر این است که از تصورات ذهنی دوری نموده و سعی بر کشف واقعیتهای حاکم بر اجزا و کل سیستم میباشد . لذا عدم وجود تعصب خاص به ماهیت فنی امور موجب میگردد تا ذهنیت کنجکاو برای کشف حقایق نهفته در پدیده‌ها تقویت شود ، مهندسی صنایع با ذهنی بسته و خموده به‌سختی می‌تواند راه‌حلهای ابتکاری و راهگشا برای مسائل موردنظر ارائه نماید.
نقش متمایز مهندسی صنایع در ایران کنونی:
عواملی وجود دارند که نقشهای جدیدی برای مهندسی صنایع در ایران امروز موجب میشوند .
در کشور ما حیطه فعالیت و مسولیت بسیاری از مهندسین فراتر از چارچوب وظایفی است که به طور متداول در سایر کشورها برای آنان ترسیم گردیده ؛ مدیریت سطوح بالا و میانی بسیاری از کارخانجات و صنایع و همچنین بسیاری از سازمانهای بزرگ خدماتی ، بازرگانی و حتی فرهنگی به مهندسین محول شده است ، درحالیکه در سایر نقاط دنیا اینگونه مسولیتها عموما به مدیران حرفهای که تحصیلات ویژه مدیریت دارند واگذار میگردد . در آمریکا و در طی چند دهه اخیر واگذاری مدیریت رده‌بالا به مدیران مالی و حقوقی روندی صعودی داشته است . اما دلایل وجود این نقص در کشور ما چیست ؟ شاید بتوان به طور اجمال در دو بعد ذیل به این دلایل پاسخ داد :
الف – با توجه به وضعیت موجود ایران ، مهندسین بیشترین قابلیت را برای مدیریت کارا و موثر از خود نشان داده‌اند که خود معلول عواملی میباشد از قبیل آنکه دانشجویانی که رتبه‌های بهتری حاصل نموده‌اند ترجیح می‌دهند تا در رشته‌های مهندسی تحصیل نمایند ؛ لازم به ذکر است که این پدیده ، خود معلول ساختار نامناسب آموزشی کشورمان میباشد که در نتیجه آن به رشته‌های پراهمیتی چون مدیریت ، اقبال کمتری میشود .
ب- در اکثر موارد ، تکنولوژی از خارج کشور خریداری میشود و این موجب میگردد تا نقش واقعی مهندسین کمی تحت‌تاثیر قرار گیرد . به دلیل محدودیت امکانات ، نیروی مهندسین عمدتا در جهت توسعه و طراحی تکنولوژی مصرف نگردیده است و این موضوع نیز عاملی بوده تا خلاقیت آنان درجهت حل مشکلات و تصمیم‌گیریهای استراتژیک و عملیاتی و سیاست‌گذاریهای مدیریتی به کار گرفته شود . اگرچه مهندسین جوان این نوع مسائل را پیش‌پاافتاده تلقی می‌نمایند و انتظار دارند تا از تخصص خود در جهت حل مسائل پیچیده زمینه کاری خود استفاده نمایند اما پس از مدتی اهمیت و همچنین پیچیدگی اینگونه تصمیم‌گیریها را درک می‌نمایند و با توجه به زمینه‌های فکری و تجربیات کافی که در زمینه تحلیل مسائل ریاضی دارند ، راه‌حلهای مناسبی نیز برای این امور پیدا می‌کنند ، اگر چه روشهای تصمیم‌گیری و برخورد با این مسائل را نیاموخته‌اند .
در این رابطه جایگاه مهندسی صنایع با دیگران متفاوت است . در حل مسائل و تصمیم‌گیریهای یک کارخانه ، مهندسین صنایع نه‌تنها آموزشهای مناسب دیده‌اند ، بلکه با مفاهیم برنامه‌ریزی و بهینه‌سازی سیستمها نیز آشنایی کامل دارند لذا روشهای برخورد با آنها را تا حد زیادی می‌دانند ، درحالیکه سایر مهندسین تنها از اطلاعات عمومی و روشهای کلی تجزیه‌و‌تحلیل استفاده می‌نمایند .
از سوی دیگر ، با تغییر حرکت اقتصادی کشور در جهت اقتصاد غیرمتمرکز آزاد ، نقش مهندسین صنایع بسیار حساستر گردید . پیش از آن ، با توجه به قیمت ارز و یارانه سنگینی که دولت در اختیار کارخانجات می‌نهاد و همچنین کمبود کالا و عدم وجود رقابت ، مساله کارایی و کیفیت نمی‌توانست مطرح باشد و لذا مهمترین عامل موفقیت یک کارخانه بستگی به سهمیه ارزی داشت که از دولت دریافت می‌نمود . با تغییر شرایط اقتصادی و حذف یا کاهش یارانه ، مشکلات جدید صنایع جلوه‌گر شدند . بسیاری از صنایع قادر نیستند محصولات خود را به فروش برسانند و برخی حتی از ادامه حیات خود اطمینان ندارند . تقریبا تمامی صنایع راه نجات خود را در بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات می‌دانند و این درحالیست که امکان چنین سرمایه‌گذاری سنگینی در همه موارد وجود ندارد و از سوی دیگر نیز ضریب بهره دستگاههای موجود پایین است . اگرچه خرید برخی ماشین‌آلات برای واحدها ضروریست اما هدف مسلم صنایع ما بایستی افزایش کارایی و بالابردن بهرهوری امکانات موجود باشد و بی‌شک محور چنین سیاستی مهندسین صنایع خواهند بود . بدین‌منظور لازم است ابتدا با طراحی و ایجاد سیستمهای اطلاعاتی مشکلات را شناسایی نمود و سپس به برنامه‌ریزی در جهت افزایش کارایی و ارتقای کیفیت پرداخت . ورود تکنولوژی خارجی نقطه ضعف نیست به شرط آنکه پس از خرید درمورد روشهای تولید و کارایی آنها در داخل کشور فعال بود و این از وظایف خطیر مهندسی صنایع در ایران میباشد .
درس‌های این رشته در طول تحصیل
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی صنایع:
ریاضی، معادلات‌دیفرانسیل، برنامه‌نویسی کامپیوتر، محاسبات عددی، فیزیک ، شیمی عمومی ، مبانی مهندسی برق ، اقتصاد مهندسی، نقشه‌کشی صنعتی ، استاتیک، مقاومت مصالح، علم مواد، اقتصاد عمومی ، اصول حسابداری و هزینه‌یابی، ارزیابی کار و زمان، طرح‌ریزی واحدهای صنعتی، برنامه‌ریزی و کنترل تولید، موجودی‌ها ، کنترل پروژه، کنترل کیفیت آماری، تحقیق در عملیات ، روشهای تولید ، تئوری احتمالات و کاربردهای آن، آمار مهندسی، آزمایشگاه اندازه‌گیری دقیق، کارگاه ماشین‌ابزار ، کارگاه عمومی جوش، کارگاه ریخته‌گری.
گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها
گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها تا حدودی جنبه نرم‌افزاری دارد و بیشتر به ارائه راهکار سیستماتیک می‌پردازد. در واقع هدف این گرایش تربیت کارشناسانی است که بتوانند با بهره‌گیری از روشهای جدید و سیستماتیک و مدل‌های ریاضی مسائل واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه و تحلیل نموده و بیشترین رهنمودها را برای استفاده از منابع موجود در عملکرد اجزاء تشکیل سیستم ارائه بدهند.
دروس تخصصی گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها:
زبان تخصصی، برنامه‌ریزی حمل و نقل، اصول شبیه‌سازی، تحلیل سیستمها، کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع، پروژه پایانی، اصول مدیریت و تئوری سازمان، کارآموزی، سیستمهای اطلاعاتی و کنترل مدیریت .
گرایش تکنولوژی صنعتی
گرایش تکنولوژی صنعتی نسبت به گرایش‌های تولید صنعتی و تحلیل سیستمها فنی‌تر بوده و به مهندسی مکانیک نزدیکتر میباشد. هدف این گرایش تربیت تکنولوژیست‌های کارخانه است.
دروس تخصصی گرایش تکنولوژی صنعتی:
ماشین‌های افزار ، قید و بندها (جیک و فیکسچر)، طراحی قالب ، کنترل عددی، مونتاژ مکانیکی، عملیات حرارتی، زبان تخصصی، پروژه.
گرایش ایمنی
صنعتی گرایش ایمنی صنعتی به مسائل مشکل‌ساز در صنعت از لحاظ ایمنی می‌پردازد؛ یعنی تلاش می‌کند تا با اجرای دستورالعمل‌ها از خطرات احتمالی جلوگیری کند و در صورت بروز مشکل یا خطری، راهی برای رفع آن پیدا نماید. از جمله این مسائل می‌توان به کوره‌ها یا آلودگی هوا اشاره نمود.
دروس تخصصی گرایش ایمنی:
ایمنی در برق، اعلام و اطفاء حریق، دیگ‌ها و ظروف تحت فشار، عوامل شیمیایی محیط کار، عوامل فیزیکی محیط کار، حفاظت صنعتی (ایمنی صنعتی)، مهندسی احتراق، گازرسانی.
