معرفی کتابداری و اطّلاع رسانی

معرفی کتابداری و اطّلاع رسانی

آشنایی با کتابداری و اطّلاع رسانی

کشور ایران با جمعیت حدود ۷۰ میلیون که ۴۸ میلیون نفر از آنها باسواد هستند، کمتر از ۱۵۰۰ کتابخانه عمومی دارد که تعداد کتاب بهترین و بزرگ ترین آن ها به زحمت به ۵۰۰ هزار جلد می رسد. این در حالی است که کشور همسایه ی ما، آذربایجان، با جمعیت حدود ۶۰ درصد جمعیت ایران ۰۰۰/۱۰ کتابخانه دارد و در کشورهای پیشرفته یک کتابخانه برای شروع کار باید ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار جلد کتاب داشته باشد.
البته در کشور ما جمعیت استفاده کننده از همین حداقل امکانات نیز بسیار اندک است و کتابخانه ها در ایران فعالیت چشمگیری ندارند. در واقع کشور ما با این که زمانی مهدتمدن و دانش بوده و بزرگ ترین کتابخانه های عالم و نفیس ترین کتب را داشته است اکنون در زمینه کتاب و کتابخوانی دچار فقر فرهنگی است و کتابخانه ها، مراکزی ساکن و ساکت هستند که فقط در دوران امتحانات دانش آموزان یا دانشجویان، قرائت خانه آنها شلوغ می شود.
بدون شک یکی از علل اصلی این مشکل، نبود کتابداران متخصص و علاقمند در کتابخانه های کشور است. کارشناسانی آگاه، باتجربه و تحصیل کرده که توانایی ارزیابی نیازهای کتابخانه واحد مطبوع خود را داشته باشند و در جریان انتشار کتابهای جدید و خرید کتاب های مناسب قرار گیرند. این افراد باید قادر به سازماندهی منابع بوده، با فهرست نویسی مناسب امکان دست یابی مراجعه کننده به کتابهای مورد نظر را فراهم آورند و افراد خاص مانند معلولان، نابینایان و سالمندان نیز بتوانند از امکانات موجود در کتابخانه بخوبی استفاده کنند و در نهایت باید وضعیتی فراهم آید که احساس نیاز برای مراجعه افراد به کتابخانه ایجاد شود. هدف رشته کتابداری و اطلاع رسانی که در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور ما ارائه می شود، تربیت همین دسته از متخصصان است.
کتابخانه به منزله نهادی اجتماعی در نظر گرفته می شود که از پنج قسمت تشکیل شده است. این پنج بخش عبارتند از :

۱- بخش انتخاب و تهیه منابع که باید با نیاز مراجعه کننده و امکانات منطقه ای هماهنگ باشد

۲- بخش فهرست نویسی برای استفاده بهینه مراجعه کننده از منابع موجود در کتابخانه

۳- بخش امانت

۴- بخش مرجع

۵- بخش حفظ و نگهداری منابع.
در این میان، کتابداری مجموعه فعالیت هایی است که فردی به عنوان کتابدار و شبکه ای به عنوان کتابداری انجام می دهد تا فرآورده هایش یعنی کتاب، نشریه، مجله فیلم، صفحه موسیقی و دیسک های کامپیوتری به دست مراجعه کننده برسد. به عبارتی کتابداری حلقه واسط بین بازار مصرف اطلاعات و تولید اطلاعات است.
کتاب دارای دو معنی است: یکی معنای محدود و دامنه ای بسته که همان اوراق مکتوب به هم پیوسته و جلد شده است و اصطلاحاً به آن «صورت گوتنبرگی » می گویند، و دیگری معنای گسترده آن است، که به هر اثری که به گونه ای ثبت و ضبط شده باشد گفته می شود. از این دیدگاه، نوار صفحه، لوح فشرده و حتی آنچه در اینترنت قابل دسترسی است “کتاب” تلقی می شود.
پسوند “داری” در کتابداری نیز به معنای اداره کردن و مدیریت کردن کتاب در همان معنای گسترده آن است. بنابراین کتابداری به سامان دادن کتاب می پردازد. اما این سامان دادن کتاب به چه معنا است؟ باید گفت که هیچ اثری با این هدف تهیه و تدوین نمی شود که به همان صورت منفعل و ایستا باقی بماند. بلکه هدف آن است که دانش و اطلاعی را به دیگران انتقال دهد. در این میان، سامان دادن کتاب به معنای آماده کردن آن برای دستیابی آسان و سریع می باشد.
کتابداری دارای دو عنصر اساسی “کتاب” (با همان معنای وسیع) و دیگری “انسان” (به عنوان موجودی خواننده یا داننده کار) است و رشته کتابداری هموار کردن مسیر ارتباط میان دو عنصر کتاب و استفاده کننده از کتاب می باشد. برای آن که بتوانیم این ارتباط را امکان پذیر کنیم، باید چگونگی پیوند میان آن دو را نیز بیاموزیم. تمام دروس پایه و اختصاصی در رشته کتابداری (خصوصاً دوره کارشناسی) بر اساس همین سه وظیفه تدوین شده است. یعنی دانشجوی این رشته منابع و متون را می شناسد، از ویژگی انواع مواد انتشار یافته آگاه می گردد، محتوای آنها و چگونگی تبدیل اندیشه های موجود در ذهن نویسنده به پدیده ای عینی و قابل شناسایی را درک می کند و قابلیت ها و توانایی های رسانه های گوناگون از قبیل کتاب (به معنای محدود)، مجله، روزنامه، نوار، لوح فشرده، اینترنت و مانند آنها را درمی یابد.
از سوی دیگر دروسی نیز در برنامه این رشته هست که برای شناخت انسان، چگونگی شکل گیری دانش و معرفت افراد در ذهن آنان، تاثیر محیط، فرهنگ و جامعه، برداشته ها و باورهای آنان قابل استفاده باشد باید مراجعان را به درستی بشناسیم، با محیط فرهنگی آنها آشنا باشیم و نیازهای اطلاعاتی آنها را تشخیص دهیم.
البته دانستن ویژگی های کتاب و خواننده به تنهایی برای انجام وظیفه کتابدار کفایت نمی کند. برای این کار لازم است با فرآیند ارتباط آگاه باشیم و بدانیم در چه شرایطی ارتباط آسان می شود و تحت چه شرایطی دچار اختلال می گردد. پس لازم است که با حوزه ارتباطات نیز کم و بیش آشنا باشیم. به همین دلیل سه ضلع مثلث، کتاب، خواننده و ارتباط طی سالیان موضوع مطالعه پژوهش علاقمندان بوده، آثاری که از این مطالعات برجای مانده، دستمایه مناسبی برای برنامه های درسی رشته کتابداری است.
به جرات می توان گفت که از جمله عوامل پیشرفت مسلمانان در سده های اولیه در زمینه های علمی و فرهنگی، به توجه آنان به کتاب و کتابخانه ارتباط داشته است. چرا که همواره جمع آوری کتب سودمند و مفید و به عبارت دیگر کتابخانه های عظیم، نشانه ترقی و پیشرفت یک ملت و جلوه واقعی توجه آنها به علم و دانش است. اما امروزه با وجود آن که ما در عصر ارتباطات و خانواده جهانی به سر می بریم، توجه لازم به کتابخانه ها که مرکز اصلی اطلاع رسانی هستند، نمی شود و نقش مهم و با ارزش کتابخانه را در حد مخزن کتاب، و کتابدار را در حد امانت دهنده کتاب پایین آورده ایم. هدف رشته کتابداری این است که کتابخانه ها جایگاه واقعی خود را به دست آورده، باعث رشد فرهنگی جامعه شوند.
گفتنی است که رشته کتابداری در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش “علوم انسانی” و “علوم پایه” است که دانشجویان گرایش علوم انسانی دروسی در زمینه مبانی علم حقوق، جغرافیای شهری، اقتصاد، تاریخ ادیان و مدیریت مطالعه می کنند و دانشجویان گرایش علوم پایه در زمینه ریاضیات، فیزیک، شیمی، آمار، زمین شناسی و فیزیولوژی اطلاعات پایه را به دست می آورند.
توانمندی ها و ویژگی های لازم
شغل کتابداری در کشور ما به عنوان یک شغل کم زحمت و بی دردسر شناخته می شود. زیرا در ذهن بسیاری از افراد، تصور یک کتابدار مساوی است با فردی که بیشتر ساعت کار خود را به استراحت یا گفتگو با دوستان و همکاران می گذارند و گاه نیز کتابی را به مراجعه کنندگان امانت می دهد و نام آن را در دفتری ثبت می کند. اما حقیقت امر این است که یک کتابدار متخصص و علاقمند در ساعات کار، فردی فعال و پویا است و تمامی وقت او صرف مطالعه، تحقیق و برقراری ارتباطی سازنده با مراجعه کنندگان می شود. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید خود را برای کاری پر از فعالیت و تحقیق جهت کسب دانش بیشتر آماده سازد.
رشته کتابداری با دانش اندوزی سر و کار دارد. بنابراین هر فردی که دامنه مطالعات او گسترده تر باشد، قابلیت پیشرفت بیشتری در این رشته دارد، فردی که از همه کس و همه چیز بیاموزد و آموخته ها را در کار خود به کار برد. زیرا قناعت به دانسته های موجود و خود را بی نیاز از ارتقاء و بهبود دانش و معرفت دانستن، آفتی خطرزا برای رشته کتابداری است. فراگیری آهسته و پیوسته و شکیبایی و بردباری در برخورد با اطرافیان و پرسش کنندگان نیز دو ویژگی عمده است که دانشجویان این رشته باید در خود بپرورانند و باید بتوانند با مردم ارتباط برقرار کنند. همچنین اصرار بر تحمیل نظرات خود به دیگران و خودداری از شنیدن و تحلیل کردن آراء آنان، کتابدار را به تدریج در چارچوب بسته بدون روزنه ای محبوس می کند و سبب می شود که نه دیگران تاب تحمل او را داشته باشند و نه او بتواند دیگران را تحمل کند. پس سعه صدر، بردباری، عطش دانستن و فهمیدن، تلاش برای ارتباط سازنده با دیگران از جمله ویژگی های کسی است که مایل است به عرصه کتابداری راه یابد و در مسئولیت های شغلی خود نیز کامیاب باشد.
این رشته از بین داوطلبان هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی دانشجو می پذیرد.

آینده شغلی و بازار کار

با توجه به پیشرفت سریع جوامع انسانی و افزایش میزان انتشارات در زمینه های مختلف دانش بشری، ایجاد و گسترش کتابخانه ها امری الزامی است. از این رو کتابداری یکی از رشته هایی است که چشم انداز فرصت های شغلی آن بسیار روشن است. کتابخانه های عمومی در سراسر کشور و کتابخانه های مدارس مقاطع مختلف هنوز چشم به راه کتابدارانی است که دوره های دانشگاهی را طی کرده باشند. بخش اعظم فرصت های شغلی کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی و مراکز اطلاع رسانی نیز هنوز آماده پذیرش فارغ التحصیلان این رشته است.

در نبود فارغ التحصیلان این رشته، کارشناسان رشته های دیگر مسوولیت ها و پست ها را برعهده گرفته اند. علاوه بر آن، کتابخانه ها هر چه وسیع تر شوند و مجموعه های آنها هر چه گسترده تر و پیچیده تر گردد، تعداد کتابداران شاغل در آنها نیز افزایش می یابد و این همه سبب می شود که فارغ التحصیلان این رشته کمتر دغدغه یافتن شغل داشته باشند. برنامه های درسی این رشته نیز به گونه ای است که قابلیت دانشجویان را برای قبول مسؤولیت در کتابخانه های مختلف و مراکز اطلاع رسانی گوناگون فراهم می آورد.

البته باید به این نکته نیز توجه داشت که مراکز و کتابخانه هایی که در صدد استخدام فارغ التحصیلان هستند، افراد شایسته تر را ترجیح می دهند و این بر دانشجویان است که از آغاز ورود به رشته، به خودسازی و گسترش دانش و عمق بخشیدن به مهارت های خود بپردازند و از این طریق چشم انداز شغلی خود را پیشاپیش ترسیم نمایند.

 

درس های پایه

روانشناسی اجتماعی

روانشناسی عمومی

تاریخ تمدن

مبانی جامعه شناسی

تاریخ ادبیات ایران

تاریخ ادبیات جهان

تاریخ عمومی فلسفه

متون اختصاصی انگلیسی ۱ و ۲

درس های اصلی

کتابخانه و کتابداری

مجموعه سازی ۱ و ۲

سازماندهی مواد ۱ و ۲ و ۳ و ۴

مرجع شناسی عمومی (فارسی و عربی)

ساختمان و تجهیزات کتابخانه

مواد سمعی و بصری

مواد خدمات کتابخانه برای بزرگسالان نوسواد

مواد خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان

ماشین نویسی فارسی

ماشین نویسی لاتین

اداره کتابخانه

مرجع شناسی عمومی (لاتین)

اصول کار مرجع

گزارش نویسی

کارآموزی ۱ و ۲ و ۳ و ۴

دروس تخصصی گرایش علوم انسانی و اجتماعی

آمار و احتمالات مقدماتی

مبانی کامپیوتر و برنامه نویسی

مبانی سازمان و مدیریت

مبانی علم حقوق

مبانی تاریخ اجتماعی ایران

جغرافیای شهری و روستاشناسی

کلیات علم اقتصاد

روانشناسی کودک و نوجوان

تاریخ ادیان

آشنایی با بانکهای اطلاعاتی

دروس تخصصی گرایش علوم پایه

تاریخ علوم

زمین شناسی

ریاضیات عمومی

فیزیک عمومی

شیمی عمومی

آمار و احتمالات

فیزیولوژی عمومی

آشنایی با بانک های اطلاعات علوم پایه

مبانی کامپیوتر و برنامه نویسی

برنامه نویسی کاربردی

 نوع گرایش رشته کتابداری در مقطع کارشناسی در برخی از دانشگاه ها مشخص نشده است، از این رو نوع گرایش را در این دانشگاه ها آزاد اعلام می شود.

مقاله های مرتبط :

دیدگاه خود را بیان کنید :

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *